VS. Exceptionalisme onder druk?
De Verenigde Staten bekleden een uitzonderlijke positie in de kapitalistische wereld, dikwijls aangeduid met de term ‘exceptionalisme’. In het kort komt het erop neer dat de VS veruit de sterkste en stabielste kapitalistische mogendheid zijn, en dus het vertrouwen hebben van de mensen met veel geld, wat van de weeromstuit de VS nog sterker maakt. Maar een groeiend aantal opiniemakers begint te vrezen dat Donald Trump een bedreiging vormt voor dit exceptionalisme.
(Foto Alane Golden, Flickr CC2.0)
De dollar
De VS hebben met voorsprong de grootste economie ter wereld. In Amerika wordt veel geld uitgegeven door consumenten en door de overheid: meer dan in de VS zelf wordt geproduceerd. De rest wordt geïmporteerd, wat leidt tot een groot handelstekort. De VS vormen zo een belangrijke motor van de wereldeconomie.
Wie in de VS importeert wordt daarvoor betaald in dollars. Wat doe je met die dollars? Landen zoals China die veel dollars verdienen investeren die in obligaties, schuldpapieren uitgegeven door de Amerikaanse overheid. Die obligaties zijn een veilige investering, want met de VS gaat het nooit mis. De paradox is dat landen zoals China met veel tegoeden in Amerikaanse dollars belang hebben bij de stabiliteit van de dollar! Zo kunnen de VS zich een groot overheidstekort en tekort op de handelsbalans veroorloven. De dollar is koning. Het bericht dat China zijn tegoed in dollars aan het afbouwen is, deed wel wenkbrauwen fronsen.
Iedereen die in de wereldeconomie iets wil betekenen wil dollars. Zo kan de Amerikaanse overheid wereldwijd zijn zegje doen overal waar handel wordt gedreven, bijvoorbeeld door bedrijven of landen via financiële sancties uit de handel met dollars te verbannen. Landen zijn wel steeds meer geneigd andere munten voor handel te gaan gebruiken, of aan ruilhandel te doen. Dat vindt Amerika niet fijn.
De VS hebben met Wall Street ook een enorme beurs, waar beleggers uit gans de wereld met vertrouwen hun geld investeren in aandelen. Zo vloeien dollars terug naar de VS, naar de beurs of naar de grote vermogensbeheerders.
Dat alles staat de VS toe op de poef te leven, en bijvoorbeeld jaarlijks bijna een biljoen dollar uit te geven aan ‘defensie’, wat het vertrouwen van de kapitalisten in de Amerikaanse economie alleen maar versterkt.
Twijfel
Maar er heerst dus twijfel of dit exceptionalisme nog langer houdbaar is.
Het economisch beleid van Donald Trump speelt hierin een rol. Het wispelturig en onvoorspelbaar karakter van zijn beleid, bijvoorbeeld inzake tarieven, maakt het voor bedrijven moeilijk economisch te plannen. Vervelend! Wat de beurs gaat doen wordt moeilijk te voorspellen. Vervelend voor investeerders! Zijn hetze tegen mensen zonder papieren, vijf procent van de werkende bevolking in de VS, baart bedrijven ook al zorgen.
Bondgenoten af geserveerd
Nu horen recessies en inflatie bij het kapitalisme, dus op zich niets nieuws onder de zon. Wat mainstream opiniemakers zorgen baart is dat Trump zich hier niets van lijkt aan te trekken. Trump heeft toegegeven dat zijn beleid in eerste instantie misschien tot een recessie zal leiden, en misschien tot nieuwe inflatie, en misschien tot beide. Maar hij voegt eraan toe dat dit een noodzakelijk en voorbijgaande kwaal vormt. Kortom: Trump lijkt niet bereid te dansen naar de pijpen van Wall Street.
Ook de manier waarop Trump omgaat met bondgenoten baart zorgen bij mensen die gehecht zijn aan de Amerikaanse werelddominantie. Is de VS nog wel een veilige haven voor kapitaal wanneer dat land een decennia lang opgebouwd netwerk van bondgenoten in de prullenbak kiepert?
Betrouwbaarheid
Tot enkele maanden geleden wisten kapitaalkrachtige spelers aar ze in de VS aan toe waren. Dat is aan het veranderen.
Trump heeft beslist Amerikaanse bedrijven die in het buitenland betrapt worden op omkoping en corruptie met rust te laten. Dat schept geen vertrouwen.
Het toezicht op de financiële markten in de VS wordt onderuit gehaald: Trump zet vriendjes op de belangrijkste posten. Toezichtsorganen worden met de zegen van Musk afgeslankt of ontmanteld. De onafhankelijkheid van de Federal Reserve, een belangrijke kwestie voor mensen die hun vertrouwen investeren in de vrije markt, staat op de tocht.
Het Amerikaanse rechtssysteem wordt meer en meer gepolitiseerd. Het verhaal van het Hooggerechtshof is maar het topje van de ijsberg. Als buitenlandse investeerder kan je dus beter uitkijken wanneer je via een rechtbank je recht probeert te halen tegen een MAGA-kapitalist.
Trump is ook een aanhanger van crypto, waardoor de scheiding tussen reguliere financiële markten en de onderwereld van crypto verdwijnt. In het Congres wordt nu een voorstel besproken om crypto als normale munt te behandelen, met dien verstande dat ook niet-banken (bijvoorbeeld big tech) spaargeld in de vorm van crypto mogen ophalen, terwijl er van regelgeving of toezicht amper sprake is. Hoe de Amerikaanse overheid onder Trump zelf een overheidsfonds met crypto gaat opzetten is nog even afwachten. Naar verluidt zou dit fonds enkel gevoed worden met door het gerecht in beslag genomen crypto’s. Het komt de betrouwbaarheid van Amerikaanse schuldpapieren in elk geval niet ten goede.
Misschien is Wall Street ook niet zo veilig meer als weleer: de beurs wordt beheerst door zeven techgiganten die massaal investeren in kunstmatige intelligentie. De twijfel groeit of we hier niet te maken hebben met de zoveelste financiële bubbel, die op barsten staat. Trump die het politieke bed deelt met deze techgiganten, zal het niet tegenhouden.
Er doen ook geruchten de ronde dat een Mar-a-Lago akkoord in de maak is om de dollar te devalueren, naar analogie met het Plaza-akkoord uit 1985.
Het is bizar hoe dikwijls je leest dat CEO’s van grote bedrijven zich niet durven uit te spreken uit vrees voor represailles vanuit het Witte Huis. ‘Wat is het verschil nog met China?’, zo lees je in serieuze kranten.
Veilige haven?
Redenen genoeg dus om je af te vragen (als je een grote kapitalist bent) of de VS nog de veilige haven is van weleer. Er zijn kleine tekenen aan de wand.
We vermeldden al dat China zijn tegoeden in dollars aan het afbouwen is. Hong Kong zou aan het werken zijn aan een marktplaats voor financiële producten om het duopolie van Euroclear (België) en Clearstream (Luxemburg) te doorbreken en de Chinese munt renminbi een grotere internationale rol te laten spelen. Nu beheert CMU in Hong Kong slechts voor 5 biljoen dollar waardepapieren, te vergelijken met de 42 biljoen dollar van Euroclear, de marktleider.
Er zijn ook al grote vermogensbeheerders, zoals de obligatie-reus Pimco, die vraagtekens zetten bij de houdbaarheid van de Amerikaanse overheidsschuld.
De beurzen in Europa doen het momenteel beter dan die in de VS.
In Europa droomt men van een grotere internationale rol voor de euro. Een eengemaakte Europese kapitaalmarkt zou helpen, want grote spelers willen grote speeltuinen. Als Friedrich Merz er in Duitsland in slaagt zijn financiële plannen door de Bondsdag te loodsen zou dit een stevige hoeveelheid extra schuldpapieren in euro’s op de markt brengen. Ook het voorstel van Ursula von der Leyen voor 150 miljard Europese leningen uit te schrijven, bestemd voor defensie, zou helpen.
Natuurlijk gaat een en ander niet van vandaag op morgen veranderen. Een militair-industrieel complex zoals dat van de VS bouw je niet op in enkele maanden. De euro is nog steeds maar goed voor 20 procent van de globale reserves die landen aanleggen, te vergelijken met het aandeel van de dollar van bijna 60 procent. De markt van Amerikaans overheidspapier is 28 biljoen dollar groot, te vergelijken met de 1,8 biljoen euro markt in Duitse overheidsobligaties. De dollar blijft dus nog wel even de basis waar het mondiaal financieel systeem op rust.
En dan?
Moeten we blij zijn als de VS haar uitzonderlijke positie kwijtraakt? Is enige schadenfreude gerechtvaardigd? Dat valt te bezien.
Optimisten zullen dromen van een multipolaire wereld, waar ruimte komt voor Europa of landen uit de Global South. Pessimisten (zoals ik) voorzien dat de chaos, disruptie en turbulentie die het handelsmerk zijn van Trump schokgolven zullen veroorzaken tot ver buiten de VS, wat het lot van de verliezers niet zal verbeteren.
Het Amerikaans regime van werelddominantie ontstaan in de koude oorlog is met Joe Biden definitief van het toneel verdwenen. tHHet alternatief dat Trump de VS aanbiedt is realistischer, het houdt rekening met de reële krachtsverhoudingen. Maar dat betekent niet dat het peis en vrede is voor de rest van de wereld, zoals J.D. Vance in München duidelijk maakte.
Als het project van Trump op moeilijkheden stuit kennen deze desperado’s maar één antwoord: de vlucht vooruit.
Het Amerikaans grootkapitaal wordt gepaaid met deregulering, belastingcadeaus, en een frontale aanval op de arbeidersbeweging.
Nostalgici met heimwee naar de oude liberale wereldorde beheerst door het Amerikaans exceptionalisme maken zich zorgen. Wij hebben er andere.