Waarom de oorlog in Oekraïne op een kruispunt staat

De Amerikaanse president Biden heeft in overleg met de Britse premier Starmer het besluit uitgesteld over toestemming aan Oekraïne om westerse langeafstandsraketten tegen Rusland te gebruiken. Het uitstel duurt tot de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties eind september in New York.
President Zelensky zal daarbij zijn, en naar verwachting een overtuigend plan presenteren dat de Amerikaanse regering alsnog overhaalt om de raketten te geven.

Dat is de uitkomst van de afgelopen zenuwslopende tien dagen. De campagne van de Oekraïense regering om de wapens te krijgen is onderdeel van het ‘overwinningsplan’ waarmee Zelensky de Russen wil bewegen tot onderhandelingen die Oekraïne de overwinning in de oorlog moeten opleveren. Deze oorlog staat hiermee op een kruispunt.

Dat brengt me op de volgende punten

• Het overwinningsplan
• Escalatierisico’s
• Het operationeel plan van Zelensky
• De ontwikkelingen aan het front in Oekraïne
• Onderhandelingen
• Verwarring

Het overwinningsplan

Het ‘overwinningsplan’ van Zelensky bestaat zoals eerder gemeld uit vier delen.

• De invasie in Koersk, die op 6 augustus begon, bedoeld om Rusland onder druk te zetten om concessies te doen.
• Daarbij horen nog te verkrijgen Westerse langeafstandswapens om de druk op Rusland op te voeren.
• Daarnaast gaat het om Oekraïne’s deelname in de ‘wereldwijde veiligheidsinfrastructuur’.
• En tenslotte gaat het om sterke economische samenwerking in de wereld.

Dat laatste lichtte Zelensky niet toe. En de NAVO werd niet genoemd, toen hij sprak van een ‘wereldwijde veiligheidsinfrastructuur’. Het plan is in de eerste plaats gericht op de Amerikaanse verkiezingskandidaten. Op 5 november weten we immers wie er de volgende president van de VS wordt.

De aanval van Oekraïne op de provincie Koersk wordt inmiddels langzaam teruggedrongen door Russische tegenaanvallen. Vooralsnog zijn de Oekraïense troepen nog in de provincie Koersk en meldt de Oekraïense regering dat het prima gesteld is met de invasie in Koersk.
De Amerikaanse regering heeft nu aan Oekraïne gevraagd in welk operationeel plan het gebruik van de westerse wapens moeten worden ingepast. De Amerikaanse regering is net als de hele NAVO ernstig verdeeld over het gebruik van westerse langeafstandsraketten. In de praktijk komt het neer op Amerikaanse wapens of wapens met Amerikaanse technologie. Deze positie leidt er toe dat de VS beslissen over de inzet van bijvoorbeeld de Britse kruisraket Storm Archer. Engeland heeft al toegestemd, maar is afhankelijk van de Amerikaanse toestemming. De Amerikaanse regering is ernstig verdeeld om drie redenen.

• De inzet van deze wapens zal Oekraïne de oorlog niet doen winnen.
• Het aantal wapens, met name het lange-afstandskanon ATCMS, is beperkt voorradig, ook in de VS zijn ze bijna op.
• Het risico van wraakacties van Rusland is groot – en daarmee dreigt Rusland ook. Als de wapens worden gegeven is de NAVO in oorlog met Rusland. Zegt Poetin.

Escalatierisico’s
Wat die escalatie precies zal inhouden is niet helemaal duidelijk. Een aantal reacties liggen voor de hand:

• De inzet van Russische drones en raketten zal nog dichter de grens opzoeken van NAVO-lidstaten als Roemenië, Polen, Letland. De laatste dagen vielen er al brokstukken en is zelfs een hele drone de grens overgevlogen. Waarschijnlijk gaat dat door.
• Meer inzet van hybride middelen zoals cyberaanvallen en sabotageacties als brandstichting e.d. in Europa.
• Het geven van grote wapensystemen aan strijdgroepen in het Midden-Oosten. Daarbij vrezen Amerikaanse inlichtingendiensten dat Rusland de Houthi’s in Jemen zal bewapenen. Zij zouden Amerikaanse marine in de Perzische Golf en de Middellandse Zee kunnen aanvallen. Die bereidheid hebben ze al getoond. En met zwaardere Russische wapens hebben ze meer kans op succes.

Tegelijkertijd kan van sjiitische strijdgroepen in Irak worden gevraagd om met Russische raketten Amerikaanse bases in Irak en Syrië aan te vallen.
Dat betekent dat de oorlog escaleert in de geografische breedte. Op die manier zouden de oorlogen in het Midden-Oosten verder verknoopt raken met de oorlog in Oekraïne in Europa.
Wel lijkt het erop dat de meer voorzichtige vleugel in de Amerikaanse regering die escalatierisico’s wil voorkomen.

Het operationeel plan van Zelensky
Het operationeel plan van Zelensky is een deel van zijn overwinningsplan. Althans op papier. De escalatie die erin besloten ligt, kan leiden tot uitstel of afstel van onderhandelingen en een verlenging en internationalisering van de oorlog. Zelensky meldt dat hij meer details zal bekend maken aan president Biden, eind september. Op dit moment bevat het plan drie elementen:

• Toestemming voor de inzet van Westerse, dat wil zeggen Amerikaanse, langeafstandsraketten. Dat besluit is dus nu uitgesteld.
• De NAVO moet west-Oekraïne beschermen met Poolse en Roemeense luchtverdedigingssystemen tegen Russische luchtaanvallen op het westen van Oekraïne. Het gaat daarbij om aanvoerplaatsen van westerse aanvoer en de energievoorziening.  Het gevolg daarvan is dat Oekraïne de eigen luchtafweer in het oosten van het land kan concentreren, dichterbij het slagveld. 
• De NAVO-landen moeten bereid zijn westerse troepen bepaalde militaire taken te geven in Oekraïne, zodat Oekraïense menskracht kan worden vrijgemaakt voor fronttaken.

Dit operationele plan zou Russische troepen tot staan moeten brengen of zelfs terugdringen. Dit zijn de elementen van het Oekraïense beleid zoals zich dat op dit moment aftekent. Daar komt bij dat de Poolse en Baltische regeringen bereid zijn aan de punten twee en drie deel te nemen. Er bestaat verdeeldheid hierover in de NAVO. 
Wat het uitstel van twee weken tot aan de VN-vergadering betekent voor het uiteindelijke voorstel dat Zelensky in New York aan de Amerikaanse regering zal presenteren is afwachten.

De ontwikkelingen aan het front in Oekraïne
Rusland heeft zich vier weken lang niet veel aangetrokken van de Oekraïense opmars in Koersk. Dat wil zeggen: de opmars is gestopt. Rusland besloot zich geheel te richten op de oorlog aan het front van Donbas. Daar worden nu aanzienlijke vorderingen geboekt. Het eerste doel is de stad Pokrovsk die aanvankelijk rechtstreeks werd aangevallen. Inmiddels heeft Rusland een omtrekkende beweging ingezet. Het doel is overigens nog steeds de stad Pokrovsk. Daar zijn de burgers geëvacueerd en zou het station onbruikbaar zijn geworden voor verdere evacuaties. De stad is belangrijk juist als spoorwegknooppunt voor de Oekraïense aanvoer van mensen en materieel naar het front.
De verwachting is dat in de komende weken de Russische opmars zal doorgaan. Daarbij wordt er van uitgegaan dat de val van Pokrovsk een algemene verzwakking van de Oekraïense fontlijn betekent. Oekraïne zou als gevolg daarvan ver terug moeten trekken. Dat versterkt ook de politieke positie van Oekraïne en de regering Zelensky niet.OnderhandelingenHet overwinningsplan van Oekraïne zou moet leiden tot onderhandelingen. Die onderhandelingen moeten wat Oekraïne betreft gebaseerd zijn op het tienpuntenplan van Oekraïne dat ook in juni in Zwitserland in een conferentie op het programma stond. Zoals Zelensky eerder aangaf moet een vervolgconferentie binnen zes maanden, vanaf juni 2024, worden gehouden.
Vorige week kwamen de BRICS-landen bijeen voor een conferentie. Daar presenteerden Brazilië en China opnieuw hun plan van uitgangspunten voor onderhandelingen. Het plan werd al in mei 2024 gepresenteerd en nu herhaald. De zes punten zijn;

• Non-escalatie en geen provocatie van beide zijden;
• Een internationale vredesconferentie die zowel door Rusland als Oekraïne wordt gesteund, waarbij een ‘eerlijke discussie’ over alle al gedane vredesplannen wordt gehouden.
• Een verbetering van de humanitaire hulp om te voorkomen dat de humanitaire crisis verergert. Verder het uitwisselen van krijgsgevangenen en geen aanvallen op burgers.
• Alle mogelijke inzet om een atoomcrisis te voorkomen
• Geen aanvallen op kerncentrales en andere (vreedzame) nucleaire installaties.
• Verbeterde internationale samenwerking over verschillende onderwerpen om de wereldwijde industrie- en aanvoerketen te beschermen.

Zelensky heeft hier boos op gereageerd, omdat het plan de invasie van Rusland niet veroordeelt.

Verwarring
Ziehier de spannende en verwarrende situatie van dit moment, die makkelijk kan leiden tot internationalisering van de oorlog. De oorlog in Oekraïne zelf is al erg genoeg. Maar die oorlog staat op een kruispunt. De ene route leidt naar escalatie en de andere naar onderhandelingen. Het zou goed zijn als de VS, het westen, de ernst van de situatie aangrijpen om er bij Oekraïne op aan te dringen zo gauw mogelijk te gaan onderhandelen. Voordat het front in de Donbas instort, de Oekraïense troepen uit Koersk worden verdreven en het hele energieproductie en -distributiesysteem totaal zijn vernietigd.
Het zou bovendien prettig zijn als bij de Algemene Beschouwingen die deze week in de Tweede Kamer worden gehouden een voorstel wordt gedaan voor een actieve diplomatieke rol van Nederland.

Tot dinsdag de 24ste op het Spui in Amsterdam ​​​Guido van Leemput​ is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.