Bij het overlijden van Nanni Balestrini

Hierbij de vertaling van een bericht van zijn uitgever in Duitsland

Gisteren ontvingen we het trieste nieuws dat onze vriend, de Italiaanse auteur Nanni Balestrini op 20 mei 2019 in Rome op 83-jarige leeftijd is gestorven.

Balestrini werd in 1935 in Milaan geboren en publiceerde zijn eerste gedicht op 19-jarige leeftijd. Sinds de jaren zestig was hij een van de belangrijkste figuren in de Italiaanse culturele en literaire scene, was hij lid van de “Groep 63” en hoorde hij samen met onder andere Umberto Eco, Edoardo Sanguineti bij de literaire neo-avant-garde van Italië. Hij was actief als een ondogmatisch  linkse maar ook als een moderne tekstschrijver, schrijver en beeldend kunstenaar, als redactielid en adviseur, onvermoeibare blaadjesmaker en organisator van literaire festivals en tentoonstellingen. Hij experimenteerde met de meest geavanceerde literaire en picturale technieken en vormen, werkend met tekst- en woordcollages.

Politiek bevond Balestrini zich in de onafhankelijke linkerzijde. Hij was samen met Toni Negri oprichter van “Potere Operaio” en later in de “Autonomia” actief. De grote slag van de Italiaanse politiediensten tegen radicaal links in april 1979, die de loden jaren inluidde, raakte hem ook. Van  ongewenste provocateur van het literaire bedrijf was een gezochte staatsvijand geworden. Balestrini kon worden gewaarschuwd en vluchtte over de Alpen naar Frankrijk. De jaren van ballingschap in Parijs duurden tot 1984.

Als geen ander weerspiegelt het literaire werk van Balestrini de recente sociale geschiedenis van Italië en vertegenwoordigt het tegelijkertijd een poging om de esthetische en politieke avant-garde te verenigen. “De methoden van zijn proza zijn even experimenteel als de massale sociale bewegingen en de individuele levenswijzen waarvan ze verhaalt”, formuleerde Peter O. Chotjewitz het treffend.

In Duitstalige landen werd Balestrini vooral bekend door zijn literaire werken. Zijn eerste roman, “Wij Willen Alles”, is een eerbetoon aan de strijd van de Italiaanse massa-arbeiders en werd geschreven in het midden van een cyclus van arbeidersstrijd waarin de FIAT-groep in Turijn het centrum werd van de opstand tegen het fabriekssysteem in 1969. Met zijn verhaal over een opstandige arbeider uit het zuiden, werd Balestrini in een klap de  “romancier van het Operaisme”. De titel van het boek werd tot ver buiten Italië de slogan van een “andere arbeidersbeweging”.

De hoofdfiguur van zijn misschien wel meest beroemde roman “De Onzichtbaren” is een basismilitant van de generatie van 1977, de “Autonomia”, die het land in een enorm laboratorium van nieuwe manieren van leven veranderde. Het was een tijd van oneindige massademonstraties, kraakpanden, linkse culturele centra en vrije radio’s. Met ongekende creativiteit en radicalisme daagde een jongerenbeweging de heersende cultuur en bourgeoisie uit, en verwoordde haar afwijzing van fabrieken, scholen en buurten zowel wellustig als militant.

De roman “De Uitgever”, die we in 1992 in het Duits publiceerden en die onlangs door Michael Farin kunstzinnig tot een radioprogramma werd gemaakt, beschrijft de escalatie van de strijd tussen de partisanen-raditie en de opkomende fabrieksguerrilla in een adembenemend gecomprimeerd proza. In maart 1972 werd de legendarische uitgever Giangiacomo Feltrinelli gedood bij een bomaanslag op een hoogspanningsmast. Zijn dood markeerde een diepe kloof in de geschiedenis van het naoorlogse Italiaanse links. In de roman krijgt het beeld een mozaïekachtige vorm waarin de belangrijkste betekenis van dit historische moment uiteengezet wordt.

Alle drie de romans werden in 2008 in een band gepubliceerd als de trilogie De Grote Opstand, het belangrijkste werk van Balestrini.

In de serie uitgaves van het ID-Archiv verscheen in 1995 Balestrini’s roman “I Furiosi”, die een literair monument voor de ultras van AC Milan neerzet en door hen in het stadion gevierd werd met met een gigantisch vuurwerk. Ook dit boek werd op het podium gebracht in het Staatstheater Stuttgart. De Weense uitgeverij Bahoe publiceerde het boek “Carbonia. Toen wij communisten waren” dat geschreven was voor de documenta 13 in Kassel en een hommage is aan het verzet en de arbeidersstrijd op Sardinië. Samen met Primo Moroni schreef Balestrini tenslotte de monumentale kroniek van de radicaal-Italiaans links in de jaren zestig en zeventig “De Gouden Horde”.

Nanni Balestrini was zowel als schrijver als als mens een unieke persoon. Hij heeft nooit compromis gesloten, noch politiek noch literair, noch stilistisch. Hij vertoefde met dezelfde grandeur in een autonoom Centro sociale als in een gerenommeerde galerie of op de Biënnale van Venetië. Elke aanmatiging was hem vreemd, maar hij beschreef de mensen die hij portretteerde in zo’n treffende, accurate stijl van koele passie dat ze hem daarvoor zelfs hebben liefgehad.

We denken graag terug naar de weinige maar kostbare ontmoetingen met hem, of het nu gaat om een polenta-diner in het appartement van zijn vertaler Andi Löhrer, een bezoek aan Rome of, ten slotte, de tentoonstelling van zijn collages in 2016 in WeGallery in Berlijn. Tijdens deze laatste bijeenkomst hadden we het geluk om de bloemlezing Landschaften des Wortes in de Rode Salon van de Volksbühne te presenteren in aanwezigheid van Nanni en met Thomas Atzert, Andreas Löhrer, Reinhard Sauer en Jürgen Schneider ter gelegenheid van zijn 80ste verjaardag. Vorig jaar publiceerden we eindelijk een nieuwe editie van de roman Sandokan, die handelt over de Napolitaanse Camorra en waar Roberto Saviano  een voorwoord voor geschreven heeft.

Nanni Balestrini’s werk blijft voor altijd het literaire erfgoed van de opstand in Italië. We missen zijn onmiskenbare stem heel erg, in ons hart zal hij altijd een plaats hebben en hij zal een echo blijven vinden in al diegenen die de opstandige hoop op een solidaire wereld niet hebben opgegeven.

Theo Bruns & Rainer Wendling, http://www.assoziation-a.de/

———-

Zie ook in memoriams van Jürgen Schneider (http://telegraph.cc/zeichen-und-spuren/), Sebastian Lotzer (https://bit.ly/2HUSOkX) en  Andreas Fanizadeh (https://bit.ly/2w9AkaG)

*) Hydra heeft op de website een deel van het boek De Onzichtbaren in het Nederlands gepubliceerd.