Boekbespreking: Anarchisme in de lage landen -Thom Holterman

Op de lagere school kwam ik voor het eerst in aanraking met anarchisme. Twee politieagenten kwamen een praatje houden op onze lagere school op het o zo christelijke Veluwe. Het was vooral een preek over de negatieve kanten van vandalisme en het spuiten van een grote omcirkelde A op openbare gebouwen leek zo ongeveer het meest duivelse wat je zou kunnen doen. Toen er gevraagd werd waar de A voor stond had ik mijn antwoord niet klaar. Pas op latere leeftijd ben ik me in het anarchisme gaan verdiepen en als ik op mijn lagere schooltijd terugblik zou ik nu met al de kennis die ik heb opgedaan de klok graag eens terug willen draaien en voor een volle schoolklas uitleggen waar de A nu eigenlijk echt voor staat.  

Maar als er iemand in Nederland is die mooi over anarchisme kan praten dan is het misschien wel Nederlands rechtsgeleerde en oud-provo Thom Holterman. Hij is onder andere oprichter van ‘De Nieuwe Generatie’ en de drijvende kracht achter de website Libertaire orde. Hij heeft tientallen publicaties in diverse talen op zijn naam staan en is redacteur van het Anarchistische tijdschrift de AS. Voor iedereen die meer te weten wil komen over wat anarchisme voor rol gespeeld heeft in Nederland dan is zijn laatste boek Anarchisme in de lage landen – wat bij uitgeverij Kelder is verschenen – een prima begin. Want Holterman is met vlag en wimpel geslaagd om een mooi overzicht samen te stellen. En ik denk dat hij overduidelijk voor een rood/zwarte vlag zal kiezen.

Anarchisme in de lage landen ligt op een zeer gunstig tijdstip in de boekenschappen. Vorig jaar was het namelijk erg onrustig in Heerenveen vanwege de geplande sluiting van het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum. Echter na veel protest concludeerde de gemeenteraad unaniem dat er genoeg redenen zijn om de geplande bezuinigingen van 65.000 euro terug te draaien. En het lijkt er dus op dat er voor anarchisme gelukkig nog wel plek is in Nederland. Op zijn minst is er nog wel draagkracht voor.

Domela Nieuwenhuis is wellicht Nederlands meest bekende anarchist. Zijn klassieker Van Christen tot Anarchist, wat verschenen is in 1910, is een boek dat nog steeds gelezen wordt door nieuwe generaties. Landgenoot Bart de Ligt wordt nog altijd gemist vanwege zijn eigenzinnige en fanatieke inzet tegen het militarisme. Als libertair antimilitarist stelde hij onder andere dat anarchisten de staat, dwang en opgelegde macht afwijzen, omdat dit burgerlijke strijdmiddelen zijn die geschikt zijn om het eigendoms- en heerschappij-monopolie van de kapitalistische  klasse te handhaven. Voor Nederland is Clara Wichmann, volgens Holterman, de favoriete revolutionaire vrouw. Hoewel ze in Hamburg, Duitsland geboren is, heeft ze in Nederland tijdens haar rechtenstudie een belangrijke rol gespeeld. Drie jaar voor haar veel te jonge overlijden richtte ze het Comité van actie tegen de bestaande opvattingen omtrent Misdaad en Staf op. Ze was getrouwd met dienstweigeraar Jo Meijer en enkele uren na de geboorte van hun dochtertje, stierf zij op zesendertigjarige leeftijd.

Arthur Lening is net als Wichmann geboren in Duitsland. Op zesjarige leeftijd kwam hij met zijn ouders naar Nederland waar hij een lange carrière als anarcho-syndicalist tegemoet ging. Zo valt te lezen: ‘De vrijheid waarvan Lehning spreekt, is de vrijheid van de vrije associatie. Het anarchisme is de drager van deze verschillende utopische en anticiperende elementen. Vanuit die invalshoek bekeken, is het anarchisme nooit een gesloten systeem van denken, maar een reeks van ideeën en idealen van vrijheid. Het is een leidraad voor handelen, geen recept… Zo kun je de denkbeelden van Lehning actualiseren. Dus op weg naar Ithaka!’ Anton Constandse was een ‘woordkunstenaar’. Als pragmatisch anarchist werd zijn stem bekend door zijn commentaren voor de VPRO op de radio. Ook bekleedde hij jarenlange de functie redacteur buitenland bij het Algemeen Handelsblad. Van 1940 tot 1944 verbleef hij in het concentratiekamp Buchenwald omdat hij werd aangeduid met ‘linkser dan de socialistische partij’. ‘Na de oorlog blijft hij actief op twee terreinen die centraal stonden in zijn anarchisme: de vrije gedachte en de seksuele hervorming.’ Zelf kent Holterman Constandse van de redactie van de AS waar hij tot aan zijn dood deel van uitgemaakt heeft.

Wat minder uitgebreid worden (in deel II Libertaire gedachte) onder andere Desiderius Erasmus, Baruch Spinoza, Eduard Douwes Dekker, Christiaan Cornelissen, Johannes Methöfer, Felix Ortt, Piet Kooijman en Albert de Jong uitgelicht. Zijn opsomming eindigt Holterman met de stelling: ‘Met deze schets van de politieke microkosmos moge duidelijk zijn, dat niet alles na Provo is opgedroogd. Integendeel. Mijn besluit om bij Provo te stoppen had andere, meer theoretische, motieven en die blijven overeind.’ Persoonlijk zou ik het jammer vinden als het hier bij blijft en ik zou dan ook een groot voorstander zijn van een tweede deel van Anarchisme in de lage landen. En mocht Holterman zich niet de aangewezen persoon voelen is er dan een ander redactielid van de AS of Buiten de Orde die deze taak op zich zou willen nemen?

In het derde en afsluitende deel neemt Holterman de libertaire gedachte onder de loep. ‘Van constructief potentieel naar creatief potentieel, kan het anarchistischer?’ Zijn betoog zal hij op vrijdag 8 september nog eens onderstrepen tijdens de boekpresentatie in het Fort van Sjakoo in Amsterdam. De entree is gratis en de presentatie begint om 17.00 uur.

De illustraties in het boek zijn prachtig opgetekend door Albo Helm. Het enige minpuntje van het boek zijn de soms wat storende type- en taalfouten. Die hadden er wat beter uitgefilterd gemogen. Dit neemt niet weg dat Holterman een boek geschreven heeft waar we trots op mogen zijn en het is te hopen dat het zijn weg vindt naar onder andere mijn oude lagere school op de Veluwe.

Thom Holterman- Anarchisme in de lage landen
Uitgeverij Kelder. Bestel het hier.