Fascisten bespreken in Pakhuis de Zwijger
Op maandagavond 30 september vulde de grote zaal van Pakhuis de Zwijger in Amsterdam zich voor een groot deel voor een discussie over fascisme in Nederland anno nu. Doel was om te onderzoeken hoe we de nu regerende partijen/politici moeten bestempelen op de schaal van rechts tot fascistisch. Tien jaar geleden was zo’n introductie ondenkbaar geweest, besef ik nu…
Aankondiging van het programma op de website van Pakhuis de Zwijger
Als opstap voor de avond was de tekst van Umberto Eco (Hoe Herken ik een Fascist) opgevoerd, maar die kwam verder nauwelijks ter sprake. De andere literatuur die in een eerdere presentatie was opgevoerd al helemaal niet. Alleen bij de eerste spreker, historicus Robin te Slaa, ging het over de wetenschappelijke/politicologische vraag wie nu wel officieel als fascistisch bestempeld zou mogen worden en wie niet en wat we ze dan zouden moeten noemen. Te Slaa ging daarvoor de geschiedenis in en schetste onder andere de verschillen tussen het fascisme van Mussolini en consorten, en het Nationaal Socialisme in Duitsland.
Daarna kwam het panel aan het woord en was het gedaan met de meeste nuance en wetenschap. Dat kwam vooral doordat het eerste panellid, de ooit uit Egypte gevluchte journalist Mounir Samuel, zich daar fel tegen uitsprak. Hij had het helemaal gehad met dat voorzichtige gewurm onder deskundologen en in praatprogramma’s. In een emotioneel betoog legde hij de zaal uit wat er momenteel gaande is in Nederland en wat voor gevolgen dat heeft voor mensen zoals hij en zijn familie. En dat is bewust beleid, vooral van de PVV. Noemt het gewoon wat het is: fascistisch. “Ze doen er ook niet geheimzinnig over, het staat gewoon in hun partijprogramma wat ze met me van plan zijn “.
Dat zette de toon, en de rest van het panel leek er ook wel voor in te zijn om op die toon voort te gaan, hoewel ze niet dezelfde emotionele en persoonlijke kaart trokken als Samuel (en waarschijnlijk deels ook minder direct persoonlijk getroffen worden). Het werd een verfrissende en ‘onNederlands’ felle avond. Ook de twee ‘vertegenwoordigers’ van media in het panel vonden het geen probleem om het F-woord te gebruiken. Sander Heijne, de nieuwe hoofdredacteur van Vrij Nederland, dat al enige tijd een maandblad is, vertelde dat zijn plannen met het tijdschrift op dat gebied helder zijn: “we zijn ontstaan als verzetsblad en gaan nu weer terug naar die wortels”. Ook een ander panellid, de filosofe Ivana Ivkovic, leek er geen doekjes meer om te willen winden. Op de vraag of het niet beter is om met de aanhangers van de huidige extreemrechtse regenten “een redelijk gesprek aan te gaan” antwoordde ze aarzelend maar ontkennend. “Sommige zaken moet je gewoon bestrijden, en we schromen vaak om die positie in te nemen”.
Het gesprek ging even terug naar de definiëringskwestie toen Wiebke Pittlik, hoofdredacteur van Duitslandweb.nl een pleidooi maakte voor de gedegen Duitse benadering waar de inlichtingendienst grondig onderzoek doet naar rechtse partijen en hun politici en dan bepaalt of ze fascistisch zijn of niet. Dat schept helderheid en daarna kun je ook zonder vrees dat je vervolgd wordt, ze van dat label voorzien. Zo is in Duitsland door de rechter bepaald dat AFD-leider Björn Höcke zowel een fascist als een nazi is. Maar Or Goldenberg, van De Groene Amsterdammer, vindt dat geen vooruitgang. Media moeten niet eerst gaan wachten tot een partij officieel is veroordeeld, voordat ze er kritisch over schrijven. De discussie ging verder veel over media en hoe die hebben bijgedragen aan het normaliseren van wat er nu aan de macht is.
Ook de rondgang door het publiek ging goed, wat lang niet altijd het geval is bij dit soort debatten. Dat had ook te maken met de deskundige gespreksleiding in handen van Devika Partiman, die goed bleek te luisteren en op tijd een prangende vraag stelde.
Interessant was nog de vraag wat ambtenarena aanmoeten met de snel naar rechts zwalkende regering. De vraag werd uit de zaal gesteld, waarna zich een andere ambtenaar, van de IND nog wel meldde om het dilemma te bekrachtigen dat je niet mee wilt werken aan extreemrechts beleid, maar als je daarom vertrekt ook geen invloed meer hebt. Ivanka Ivkovic wees in die discussie naar een ambtenaar in de VS tijdens de heksenjacht tegen links in de jaren 1920, Louis Post, die zich toen van binnenuit verzette tegen de politieke repressie.
En Robin te Slaa, die af en toe tussendoor aan het woord kwam, mocht nog een tip geven voor een goed boek om in deze tijden wijs te worden uit alle extreemrechtse clubs. Hij verwees naar Daniel Knegt die in de serie Elementaire Deeltjes een handzaam boekje over Fascisme heeft gepubliceerd. En zijn eigen Fascisme. Oorsprong en ideologie (Boom 2022).