Jeanette Winterson over Het Geschenk

(de originele recensie is hier te vinden )

===============================

Lewis
Hyde's opmerkelijke boek The Gift: How the Creative Spirit Transforms the
World, drukt ons op het juiste moment met de neus op het feit dat hoewel we in
een warencultuur leven, niet alles te koop is en niet overal een prijs voor is.
Ja, kunstenaars verkopen hun werk wel, maar dat is niet hun doel, en ook niet
de zin ervan. Kunst, zo vertelt Hyde ons, biedt ons beelden waarmee we ons
leven kunnen verbeelden. Binnen in elk echt kunstwerk, groot of klein, zit een
geschenk die ook een uitwisseling is; een dwarsstroom van energie vanuit de
kunstenaar naar het fantasievolle leven van de persoon die het gegevene
ontvangt.

Het
geschenk-element staat buiten de het stelsel en de plaats van de markt. Het
maakt niet uit of een schilderij een pond kost of een miljoen ponden; het
blijft hetzelfde schilderij, ongeacht de prijs die de handelaren en
verzamelaars ervoor vastgesteld hebben, en het is de energie van het schilderij
die ons aan zal spreken, (of niet), op het moment dat die gemaakt werd en in de
toekomst.

Hyde's
boek bestaat uit twee delen: Het eerste deel is een onderzoek naar het
psychische en psychologische, mysterieuze en materiele wezen van giften en
geven.

In de
cultuur van de Amerikaanse Indiaan moeten geschenken doorgegeven worden – ze
kunnen wel geconsumeerd worden maar mogen niet worden opgepot, en uiteindelijk
zal degene die het geschenk oorspronkelijk weggeven had zien dat hij of zij het
in een of andere vorm dan ook weer terug krijgt om de cirkel te sluiten.

Westerse
handelsnaties hebben lang minachting gekoesterd voor dergelijke culturen, die
dingen weg leken te geven die van gigantische waarde waren, in ruil voor wat
glitters, maar dat is een fataal misverstaan van het wezen van een
schenkcultuur, die niets te maken heeft met handel, maar alles met het knopen
van goede banden binnen een gemeenschap, tussen stammen, en ook met de goden.

Kapitalisme
is nooit erg goed geweest in het begrijpen dat er meerdere manieren zijn om
zaken af te handelen – herinner je je nog Margaret Thatcher's befaamde TINA –
There Is No Alternative? Dat het misschien wel een hele goeie zaak zou kunnen
zijn om in bepaalde gebieden van het leven helemaal geen zaken te doen, is
vloeken in de kerk van wat Wordsworth schamper noemde onze ethiek van 'krijgen
en uitgeven'.

Maar
velen van ons beginnen nu een ongemakkelijk gevoel te krijgen bij markttriomfalisme
– iets dat Hyde beschouwt als het gevolg van de val van het communisme, en we
beginnen bepaalde dingen in het leven te beschermen tegen de blinde economie van
de marktkrachten. De planeet zelf, ons ultieme gekregen geschenk, is verdeeld
en ontgonnen alsof we het zouden bezitten. Kenmerkend voor een schenkcultuur is
dat niemand iets echt kan bezitten – en terwijl onze planetaire voorraden
afnemen zullen we moeten leren om te delen, om te geven, om op te geven. Dat
zal een interessante les zijn voor het hyperkapitalisme.

De
creatieve geest weet dat niets bezeten kan worden – creatief werk voelt altijd
alsof het als een geschenk gegeven is, daarom hebben we het ook over mensen die
'begaafd' zijn.

De
kunstenaar werkt vanuit een ander waardensysteem dan die die ze ons op de marktplaats
proberen aan te smeren. Het stereotiepe van de dromerige, ledige dichter, of de
woeste bohémien-schilder, of die nu als kritiek of ideaalbeeld wordt gebruikt,
is een manier waarop de samenleving probeert iets en iemand te benoemen, en
daarmee onschadelijk te maken, die zich buiten de normale controles bevinden.

Het
tweede deel van Hydes boek neemt de levens van twee dichters – Walt Whitman en
Ezra Pound, en houdt ze tegen het licht van zijn eerdere observaties over wat
het betekent om een geschenk/gave te hebben en hoe de hele maatschappij
beïnvloed wordt door de aanwezigheid van kunstenaars daarin.

Hij
heeft gelijk als hij stelt dat het zakenleven op dit moment op een agressieve
manier bezig is om kunst in te lijven, op een tot dusver ongekende manier, van
Disney tot Damien Hirst. Zelf denk ik dat dat komt omdat het kapitalisme, dat
beweert de enige eerlijke competitie te zijn, geen enkele kritiek op haar eigen
waarden kan verdragen – vandaar ook de krankzinnige haat aan het Communisme en
de met zachte drang uitgeoefende verleiding van een andere van zijn serieuze
vijanden – de kunsten. Met het fenomeen godsdienst heeft het al aardig korte
metten gemaakt.

Hyde
beklaagt het feit dat het tegenwoordig voor veel kunstenaars onmogelijk is om goedkoop
te leven, in de eerbare armoede die de gelijken van Whitman en Pound in staat
stelenden om erg weinig te verdienen en toch verder te kunnen werken.

De
goedkope buurten van grote steden zijn gretig verorberd door
projectontwikkelaars die het als 'cool' verpatsen. Een eigen kamer kost je
tegenwoordig een flink salaris en de 'ledigheid' die nodig is om de vreemde
gift van 'verscheidenheid' ('otherness') te laten spreken, is nog maar moeilijk
te vinden in onze 24/7 alles moet weg-wereld. Maar de gift en de begaafden zijn
er nog steeds – even merkwaardig vindingrijk als die andere kosteloze
noodzakelijkheid – de liefde.

=============================

The Gift: How the Creative Spirit Transforms the
World, Lewis Hyde, 352 p. Canongate Books

(Jeanette Winterson's nieuwste boek is Tanglewreck,
(recensie in The Guardian ))

Zie
ook: website The Gift Economy

Blogs
van Lewis Hyde op The Commons.