Opstand in de Rif: “Zijn jullie een regering of een criminele bende?”

(Door Keltoum Belorf, oorspronkelijk verschenen bij DeWereldMorgen foto: Btisam Akarkach (rechts) op bezoek bij de moeder van protestleider Nasser Zefzafi)

Tien auteurs uit België en Nederland geven elk vanuit hun expertise een unieke inkijk op de turbulente geschiedenis van de Rif, de meest achtergestelde regio van Marokko.

De gewelddadige geschiedenis 

Een regio met een gewelddadig koloniaal en postkoloniaal verleden waar de mensen continu vernederd worden, hun wonden likken, opstaan en opnieuw in opstand komen. 

De huidige Hirak-opstand in de Rif komt niet uit het niets. In het boek lezen we het relaas van de vorige opstanden en de gewelddadig reacties die daarop volgden. Het toont duidelijk hoe diep het ongenoegen en het wantrouwen tegenover de centrale Marokkaanse overheid zit.

Er was de opstand tegen de Spanjaarden in de jaren 20 met Abdelkrim el Khatabbi en de massale wraak van de Spanjaarden die met mosterdgas de hele regio vergiftigden. Er waren opstanden van eind jaren 50 na de onafhankelijkheid van Marokko en de zware bombardementen als reactie daarop.  Je had ook de broodrellen in de jaren ’80 die evenzeer in de kiem werden gesmoord. De Arabische lente die in Marokko heel even is opgeflakkerd en ook in de Rif massaal veel mensen op de been bracht. Tenslotte de opstanden in 2016 na de dood van de visverkoper die op een vernederende manier aan zijn einde kwam, verpletterd in een vuilniswagen.

Achterstelling en vernederingen beu

Het zijn wonden die diep in het geheugen van elke Riffijn zijn gegrift en met de Hirak-opstand zijn ze opnieuw  opengereten. De Riffijnen zijn de achterstelling en vernederingen beu en eisen een einde aan de corruptie en meer formele jobs. De informele sector maakt dat de corruptie welig tiert. Ze willen meer publieke diensten, basisinfrastructuur zoals ziekenhuizen, universiteit en scholen in hun regio.

In het boek Opstand in de Rif worden de verschillende invalshoeken van de opstand belicht: de rol van sociale media, de burgerjournalisten, de vrouwen. Ook deze Hirak-opstand probeert de centrale overheid met alle mogelijke middelen in de kiem te smoren.

Btisam Akarkach is initiatiefneemster en medeschrijfster van de essaybundel ‘Opstand in de Rif.’ We vroegen haar hoe ze zelf betrokken is geraakt? Waarom ze het belangrijk vond om het Hirak-verhaal op papier te zetten?

Akarkach: “Mijn grootouders komen uit El Hoceima de stad waar de visverkoper werd verpletterd en waar de opstand begon. Al Hoceima is trouwens altijd al een opstandige provincie geweest.

Tijdens de betogingen vroegen mijn ouders me regelmatig of ik informatie had over wat daar allemaal gebeurde. Ik ben het dan nauwer beginnen opvolgen op sociale media en kwam ook algauw in contact met verschillende activisten uit de regio. De activisten daar vonden het ook belangrijk dat de diaspora geïnformeerd wordt over wat er gebeurt in het land van hun ouders.” 

 “Er is veel nood aan achtergrondinformatie. De jonge generatie heeft de band met de  regio en de geschiedenis daar helemaal verloren. Daarom hebben we besloten om een boek te schrijven dat veel duiding meegeeft aan de jongere generatie om de huidige situatie te kunnen begrijpen. Dit is het allereerste boek over de Hirak in het Nederlands.”

“De oudere generatie heeft hun verhaal tijdens de protesten in ’58 en ’59 niet op papier kunnen zetten omwille van allerlei omstandigheden zoals laaggeletterdheid, armoede en repressie. Zelfs de studentenopstanden en de repressie van ‘84 zijn pas in de jaren 90 gedocumenteerd geworden. Een groot deel van de activisten is toen opgepakt en een deel is geëmigreerd.”

De sociale media heeft een enorm grote rol gespeeld tijdens de Hirak-protesten. Het bracht de gebeurtenissen daar zonder filters dichter bij ons.

“Vroeger stond bij mijn ouders Al Jazeera op maar tijdens de protesten keek de hele familie aan de keukentafel naar Facebook waar de protesten live werden gestreamd.”

 Akarkach: “Vroeger stond bij mijn ouders Al Jazeera op maar tijdens de protesten keek de hele familie aan de keukentafel naar Facebook waar de protesten live werden gestreamd. De protesten drongen zo binnen in onze huiskamers.”

“Het livestreamen was wel een heel goede zet omdat het Riffijns en zelfs het Marokkaanse Arabisch niet geschreven wordt. Alle mainstream nieuws in Marokko wordt gebracht in klassiek Arabisch. Maar de meerderheid van het volk verstaat dat niet. Tijdens de livestreaming brachten de activisten verslag uit in het Marokkaans Arabisch en in het Riffijns. Niet alleen de mensen daar maar ook diaspora hebben ze op die manier kunnen bereiken. De overgrote meerderheid van de Marokkanen hier hebben hun roots in de Rif-regio. Zij kennen hun land enkel van de vakanties en het bezoek aan de familie.”

“Er is altijd al een kloof geweest tussen de Marokkanen uit de diaspora en de Marokkanen in Marokko. Maar de Hirak-protesten hebben de twee dichter bij elkaar kunnen brengen.”

“Er is altijd al een kloof geweest tussen de Marokkanen uit de diaspora en de Marokkanen in Marokko. Maar de Hirak-protesten hebben de twee dichter bij elkaar gebracht.  Het was ook niet verwonderlijk dat de overheid vorige zomer net voor de vakantieperiode overgegaan is tot massale arrestaties van de kopstukken van de beweging. Ze wilden kost wat kost vermijden dat de diaspora die de zomer in de regio doorbrengt betrokken geraakt bij de protesten”

“Ze hebben echter niet kunnen vermijden dat de solidariteit van de diaspora met hun regio-genoten vorm heeft gekregen in Europa. Er ontstonden algauw in verschillende Europese landen steuncomités voor de Rif. Er zijn ook in verschillende Europese steden solidariteitbetogingen gehouden. Er is ook veel solidariteit met de familieleden van de opgepakte activisten. Riffijnse organisaties schieten als paddestoelen uit de grond, zeker in Nederland. Het zijn zowel liefdadigheidsorganisaties als politieke organisaties.  De diaspora is op een andere manier beginnen kijken naar hun regio. De protesten en de repressieve aanpak van de overheid heeft hen echt wel gepolitiseerd.”

Jullie hebben in het boek ook de rol van burgerjournalisten gedocumenteerd,  die waren belangrijk geweest voor de verspreiding van de informatie.

Akarkach: “De burgerjournalisten waren onmisbaar geweest voor de beweging niet alleen voor de livestreaming en verspreiding van informatie maar ook bij mobilisaties voor de acties. Zowel bestaande alternatieve online media zoals Rif 24 als nieuwe blogs hebben tijdens de protesten de taak overgenomen van de mainstreammedia.” 

 “De burgerjournalisten zijn erin geslaagd om dat soort valse informatie te counteren met livestreaming zodat de mensen met eigen ogen konden zien wat er echt aan de hand is.”

“De mainstream media zijn vooral in handen van de staat en ze verspreiden heel veel valse berichten over de protesten.  Zo waren er  bijvoorbeeld beelden op tv van Marokkaanse soldaten die op de grond lagen omdat ze zogenaamd neergeknuppeld waren door Riffijnen.  Of beelden van hooligans uit Casablanca die naar El Hoceima werden gebracht om rel te schoppen en de boel af te breken, met de commentaar dat het Riffijnen zijn etc…”

“De burgerjournalisten zijn erin geslaagd om dat soort valse informatie te counteren met livestreaming. De mensen konden zo met eigen ogen zien wat er echt aan de hand is. Dat heeft de mensen wel overtuigd.”

In het boek analyseren jullie ook hoe de overheid niet alleen in de mainstream media maar ook op sociale media desinformatie probeert te verspreiden.

Akarkach: “De propagandacampagne van de overheid wordt inderdaad ook verspreid op sociale media Er zijn heel veel trollen in dienst van de Marokkaanse overheid die met valse Facebookprofielen activisten aanvallen en valse informatie verspreiden. Ik heb een aantal van die Facebookaccounts onderzocht en heel vaak zijn het accounts die recent zijn aangemaakt met weinig vrienden en geen eigen foto’s.

In het rapport van Freedomhouse staat dat Marokko tot de top 30 van landen behoort die online agenten inzet op sociale media.

“Er is eind vorig jaar een rapport uitgekomen van Freedomhouse,  een denktank over vrijheid op internet. In het rapport staat dat Marokko tot de top 30 van landen behoort die online agenten inzet op sociale media. De bedoeling is chaos te creëren onder de activisten maar ook om controle uit te oefenen.”

“Die online agenten zijn trouwens geen recent gegeven. Ze zijn altijd al actief geweest als gatekeepers. Hun doel is een bepaalde imago van het land hoog te houden en alle kritische stemmen te counteren.”

Een andere thema dat in het boek aan bod komt is de rol van de vrouwen tijdens de protesten. Ze hebben het beeld dat we hadden van de traditionele conservatieve Rif-regio toch wel bijgesteld.  

Akarkach: Vrouwen hebben altijd wel een rol gespeeld tijdens de protesten in Marokko. In de meer traditionele regio’s zijn zij het die de mannen naar buiten pushen om de strijd aan te gaan.  Het verhaal van Nasser Zefzafi, het gezicht van de beweging illustreert dit treffend. Daar was het zijn moeder die buiten het verhaal hoorde van de verpletterde visverkoper. Ze kwam woedend thuis, klopte op tafel en riep dat het gedaan moest zijn. Zij heeft haar man en haar kinderen letterlijk de straat op gestuurd.” 

“De moeders zijn de eerste die afzien als het slecht gaan in een land of een regio.”

“De moeders zijn de eerste die afzien als het slecht gaan in een land of een regio. Zij zien met lede ogen aan hoe hun mannen en zonen lijden onder de torenhoge werkloosheid, hoe ze zich nutteloos voelen en niet kunnen zorgen voor het gezin. Zij vangen al de stress en frustraties op die daarmee gepaard gaat.”

“Naast het economische is één van de eisen ook een universiteit in de regio en dat is vooral belangrijk voor de vrouwen. Nu wordt hen voortgezet onderwijs ontnomen omdat niet alle gezinnen even bereid zijn om hun dochters naar een stad ver weg te sturen om daar te wonen en te studeren.”

De rol van onze media tijdens de protesten is ook besproken en daaruit blijkt dat de verslaggeving over de Hirak in de Belgische media schraal is, alhoewel een meerderheid van de Marokkanen in ons land uit die regio komt.   

 Akarkach: “Inderdaad als je het pakweg vergelijkt met de aandacht die er was voor de Arabische lente in Tunesië of de berichtgeving over de protesten in Turkije dan is dat echt heel schamel.  De lange arm van Rabat is heel prominent aanwezig in België. Verschillende activisten hebben me verteld dat ze ondanks herhaaldelijke contacten met de Belgische mainstream media, weinig respons was om daarover te schrijven. “

“De Nederlandse kranten hebben veel meer over de protesten bericht en zelfs in de Washington Post is er meer geschreven over de Rif dan in de Belgische mainstream-media.”

“Zo was er vorig jaar een vreedzame betoging in Brussel voor steun aan de Rif met zestienduizend betogers.  Maar dit kwam amper in onze mainstream-nieuws. Het ging vooral rond op sociale media.  De Nederlandse kranten daarentegen hebben veel meer over de protesten bericht. Zelfs in de Washington Post is er meer geschreven over de Rif dan in de Belgische mainstream-media.”

“Ook op politiek vlak wordt de Rifkwestie in Belgie niet ter harte genomen. De Rif-comités van Antwerpen en Brussel hebben verschillende keren contact opgenomen met het kabinet van Reynders en hem de Amnesty International rapporten doorgestuurd over de mensenrechtenschendingen en folteringen. Maar die hebben er niets mee gedaan, integendeel. Ze hebben de voorzitter van de mensenrechtenraad in Marokko begin dit jaar zelfs bekroond terwijl die man helemaal niets doet en het narratief van het regime volgt. De partij Groen heeft onlangs wel een aantal Kamervragen over de Rif gesteld in het Vlaams- en Federaal parlement.”

Wat speelt zijn economische belangen denk ik en op Europees vlak is Marokko ook heel belangrijk om de vluchtelingen tegen te houden. Hierdoor kunnen ze met veel meer wegkomen. Moest het over Turkije gaan dan was Europa sneller met scherpe veroordelingen.”

Marokko is ook niet echt bekend als het protestland in onze mainstream media.

Akarkach: Marokko houdt de schijn hoog dat het een stabiel land is waar alles peis en vree is. Er zijn voor de Hirak-beweging heel wat andere protesten geweest. Zo zijn er bijvoorbeeld continue protesten tegen de zilvermijnen, protesten in het zuiden omwille van de droogte en de levensduurte etc… maar dat wordt niet opgepakt door de mainstream-media.”

“Marokko wil geen pottenkijkers. Het is niet gemakkelijk om als buitenlandse journalist over protesten te gaan berichten.”

“Aan de andere kant is het ook begrijpelijk. Marokko wil geen pottenkijkers. Het is niet gemakkelijk om als buitenlandse journalist over protesten te gaan berichten. Journalisten worden vaak het land uitgezet. Zo zijn twee Spaanse journalisten het land uitgewezen toen ze over de Hirak begonnen te schrijven. Alhoewel ze al jaren in het land wonen, er getrouwd zijn en half Marokkaanse kinderen hebben.  Ook de Nederlandse reporter Willemijn de Koning werd vorig jaar teruggestuurd naar Rabat toen ze naar de Hirak-protesten in de regio wilde gaan verslaan. Je ziet hoe weinig persvrijheid er is.” 

De kopstukken zitten in de cel en sommige wachten nog op hun proces. Hoe moet het nu verder met de Hirak-beweging?

Akarkach: “De beweging is tijdelijk on hold gezet tot de politieke gevangenen zijn vrijgelaten. Er zijn wel veel nieuwe bewegingen uit voorgekomen die zich vooral focussen op de mensenrechtenschendingen door de overheid. Er zijn in totaal meer dan 2.000 mensen opgepakt. Een deel is vrijgelaten, een deel heeft de straf uitgezeten en een 700-tal mensen zitten nog vast waaronder heel wat minderjarigen.”

“De activisten worden beschuldigd van separatisme en destabilisatie van het land. Ze riskeren lange gevangenisstraffen.”

“De activisten worden beschuldigd van separatisme en destabilisatie van het land. Ze riskeren lange gevangenisstraffen. Er zijn al straffen uitgesproken van meer dan 20 jaar.  De processen verlopen alles behalve eerlijk. Er wordt leugenachtig bewijsmateriaal gebruikt, getuigen worden opgeroepen die de activisten amper kennen en die zelfs uit steden komen aan de andere kant van het land. Advocaten worden bedreigd of gewoonweg de mond gesnoerd. Tijdens het proces zitten de gevangen trouwens in kooien. De activisten zelf noemen de processen treffend één grote theatershow. 

Ook Riffijnse activisten uit diaspora worden blijkbaar bedreigd.

“Onlangs is ook al een Belgische Hirak-activist met Marokkaanse roots in Marokko aangehouden. Hij was op sociale media vooral actief met het verspreiden van informatie over de gebeurtenissen in de Rif.”

Akarkach: “Een procureur in Marokko heeft een aantal namen bekend gemaakt van activisten uit de diaspora die op de zwarte lijst staan waaronder Belgische, Nederlandse en Spaanse Marokkanen. Die zouden het land niet meer binnen mogen. Er is ook een aanhoudingsbevel uitgevaardigd door Marokko voor alvast één Marokkaan uit Nederland. Onlangs is ook al een Belgische Hirak-activist met Marokkaanse roots in Marokko aangehouden. Hij was op sociale media vooral actief  met het verspreiden van informatie over de gebeurtenissen in de Rif. Hij wordt beschuldigd van separatisme en het destabiliseren van het land.”

“Veel Riffijnen zijn vorig zomer niet naar Marokko gegaan uit schrik voor repressie. De organisatie Rif Alert documenteert de verhalen van Nederlandse Marokkanen die tijdens hun verblijf in Marokko geïntimideerd werden.”  

Het protest zet zich wel voort in Marokko. Er is blijkbaar zelfs al een succesvolle boycotcampagne sinds april bezig tegen een aantal grote nationale merken om de dalende koopkracht aan te klagen.

“Er worden momenteel drie bedrijven geboycot door de bevolking.  De aandelen van deze drie bedrijven zijn ook enorm gezakt op de beurs.”

 Akarkach: “Tijdens de Hirak-protesten werd er al opgeroepen om bepaalde producten te boycotten. Zoals de nationale vliegmaatschappij RAM, tonijn enz … dat heeft later een staartje gekregen.  Er worden momenteel drie grote bedrijven geboycot door de bevolking.  De aandelen van deze drie bedrijven zijn ook enorm gezakt op de beurs.”

Het gaat om Centrale Danone, het melkbedrijf dat grotendeels in handen is van de minister van Visserij en Landbouw. De Afriquia-tankstations en het Sidi Ali-mineraalwater. Op sociale media is er een hele creatieve beweging op gang gekomen rond die boycot. Zo is er een filmpje waarbij iemand zogenaamd bezeten is en een imam begint een ritueel voor duiveluitdrijving en lokaliseert het probleem, onder het t-shirt van de bezetenen wordt een melkbus van Central gehaald. En hij verklaart hem prompt genezen.

Op 27 juni vindt een boekvoorstelling plaats om 19u30 in Le Space in Brussel. En op 17 september om 20u in De Roma in Antwerpen.

Opstand in de Rif is uitgegeven bij Epo. Het boek bevat bijdrages van M’hamed El Abdouni, Koen Bogaert, Najet Boulafdal, Miriyam Aouragh, Rachida Lamrabet, Habib el Kaddouri, Asma Ould Aissa, Btisam Akarkach, Jamal El Kattabi en Norah Karrouche.

 * “Zijn jullie een regering of een criminele bende?” is een quote van Nasser Zefzafi, gezicht van de Hirak-beweging en schrijver van het voorwoord in het boek.