Recensie: Het Rode Continent (Cees Zoon)

‘Is links aan een wederopstanding
begonnen?’, vroeg Zoon zich af die door de Volkskrant ingehuurd
word als correspondent in Latijns Amerika. In steeds meer landen van
Nicaragua tot aan Argentinië nemen op socialisme gestoelde
politici op democratische wijze de macht over. In Het Rode Continent
is een poging gedaan een overzicht te geven van deze politieke
omslag. In 2005 zat Zoon er compleet naast toen hij in een artikel in
de Volkskrant schreef dat de Zapatistas een politieke partij aan het
oprichten waren en dat de toenmalige president Fox aan subcomadante
Marcos toestemming gegeven zou hebben om aan een politieke carrière
te gaan werken. Dat de Zapatistas met hun ‘andere campagne’
buitenparlementaire politiek wilden bedrijven en juist
basisdemocratische organisaties wilden groeperen, was hem blijkbaar
geheel onduidelijk. Zelfs de linkse populist López Obrador
werd door Marcos afgedaan als een oplichter en niet serieus genomen
als gesprekspartner. De betrouwbaarheid en het observatievermogen van
de Latijns Amerika correspondent heeft door deze opsomming van feiten
dan ook een flinke knauw opgelopen. Gelukkig lijkt het erop dat hij
voor Het Rode Continent uitgebreider en meer gedegen onderzoek
verricht heeft.

Na een inleiding over het einde van het
neoliberalisme wordt ‘de zingende showman met oliedollars’ Hugo
Chávez onder de loep genomen. Dat deze ex-militair als eerste
belicht wordt is heel vanzelfsprekend. Soms lijkt het er op dat
Latijns Amerika enkel bestaat uit voor en tegenstanders van de man
die in 1992 een mislukte staatsgreep leidde. Na twee jaar in de
gevangenis gezeten te hebben werd hij in 1996 via de stembus alsnog
de president van Venezuela. En we kennen hem natuurlijk allemaal
vanwege zijn vlijmscherpe anti-Amerikaanse uitspraken.

De oud-vakbondsman Luiz Inácio
Lula da Silva (afgekort tot Lula) zwaait sinds 2002 met de scepter in
Brazilië. Vooral zijn onbegrensde charisma heeft deze ‘arbeider
op de eretribune’ in het zadel geholpen. Aan de ene kant is hij dik
bevriend met de Verenigde Staten (er vindt veel handel tussen beide
landen plaats), maar ook zijn ‘linkse’ vrienden als Chavez in
Venezuela en Kirchner in Argentinië laat hij niet in de steek.
Samen zijn ze onder andere bezig met het oprichten van een
internationale bank als een soort tegenhanger van de Wereldbank.

‘De antiglobalistische Aymara’ Eva
Morales heeft in 2005 de verkiezingen in Bolivia ruimschoots gewonnen
en een einde gebracht aan de opstanden in het bitterarme land. Het is
voor het eerst dat een inheemse politicus (terwijl er procentueel
gezien veel inheemsen wonen) zich president mag noemen en voor veel
mensen in Latijns Amerika geldt Morales dan ook als de nieuwe hoop.
Hij zet zich vooral in om de privatisering – met andere woorden de
plundering van Bolivia door buitenlandse bedrijven – zoveel
mogelijk tegen te gaan. En het bijzondere is dat hij dit niet alleen
met z’n oude activistische medestanders doet, maar ook met het
bedrijfsleven. In de Verenigde Staten wordt hij echter nog altijd
gezien als de gevaarlijke duivel die altijd dezelfde trui draagt.

In 2003 werd Néstor Kirchner
president van Argentinië nadat zijn tegenstander, de
ex-president Carlos Menem, zich terugtrok voor de tweede ronde. Deze
peronist die Zoon omschrijft als ‘een pinguïn met een grote
mond’ (hij is gouverneur geweest van de provincie Santa Crus in het
zuidelijke Patagonië, die hoofdzakelijk bekendheid genoot
vanwege zijn pinguïnkolonies), heeft tijdens de militaire
dictatuur altijd sympathie gehad voor de linkse guerrillagroep de
Montoneros. Een van zijn verdiensten is dat de personen die misdaden
gepleegd hebben tijdens de dictatuur niet meer onschendbaar zijn en
nu voor velen eindelijk vervolgd kunnen worden.

In Chili heeft ‘een vrouw in
macholand’in 2006 de macht overgenomen. Na als minister eerst
verantwoordelijk geweest te zijn voor gezondheidszorg en later
defensie mag ze nu zelf de kar trekken. Als kind was ze actief binnen
de socialistische jeugd van de partij van Allende en in 1975 werd ze
door de geheime politie gearresteerd samen met haar moeder en
overgebracht naar het foltercentrum Villa Grimaldi waar ze bijna een
jaar vastgehouden en gemarteld werd. Zoon legt in het hoofdstuk over
Chili vooral de nadruk op wat de dood van Augusto Pinochet
teweeggebracht heeft. Volgens hem heeft hij nog altijd een ongekend
aantal bewonderaars en zal het de huidig gekozen president Michelle
Bachelet niet makkelijk gemaakt worden om haar taak volwaardig uit te
kunnen voeren.

Ook in Uruguay heeft de militaire
dictatuur diepe wonden achtergelaten. In maart 2005 was het voor het
eerst dat er een socialistische president gekozen werd, namelijk
Tabaré Vázquez. De bekende schrijver Eduardo Galeano,
tevens bekend als een geboren optimist, moest zichzelf toch echt in
zijn arm knijpen om zeker te weten dat hij niet droomde. De
overwinning dankt hij aan jarenlang keihard werken en het vormen van
een brede aanhang onder de samenleving. De partij van Vázquez
heet dan ook heel toepasselijk Breed Front. Nog altijd oefent ‘de
dokter met de lange adem’ zijn medische beroep uit, naast het
besturen van Uruguay.

In 2006 is ‘de rebel met een
stropdas’, Rafael Correa, in Ecuador aan de macht gekomen. Nog maar
net aan de macht verklaarde hij de oorlog aan internationale
financiële instellingen. In tegenstelling tot Chavez, weet hij
zijn uitlatingen altijd wel te nuanceren. Toch is het voor veel
mensen nog onduidelijk of hij zijn internationale verplichtingen
nakomt of vooral sociale projecten steunt. Zelf zegt hij dat hij per
dag moet kijken hoeveel geld er in de kas zit. De arme mensen die het
nodig hebben gaan voor. Over de schulden aan internationale
instellingen zegt hij: ‘We betalen. Ik ga niet nalaten te betalen,
als we het geld hebben.’

In Nicaragua is Daniel Ortega net weer
terug aan de macht. Zoon zet hem neer als ‘van revolutionair tot
televisiepredikant’. De oud-Sandinist sloot zich in zijn eerste
maanden van regeren aan bij zowel het vrijhandelsovereenkomst met de
Verenigde Staten als het samenwerkingsverband tussen Venezuela,
Bolivia en Cuba. En de critici van Ortega zijn bang dat hij nog wel
een tijdlang aan de macht zal blijven, omdat hij de grondwet wil
wijzigen om dit mogelijk te maken.

Met dit boek heeft Cees Zoon een
aardige poging gedaan om de politieke omslag in Latijns Amerika
zichtbaar te maken. Maar zijn vraag ‘is links aan een
wederopstanding begonnen?’, wordt niet beantwoord. Hij zit daarvoor
ook helemaal fout met zijn zoektocht. De ware strijd tegen het
neoliberalisme in Latijns Amerika speelt zich grotendeels
buitenparlementair af. Dat hij dit over het hoofd ziet is erg jammer,
terwijl hij Galeano nog wel uitgebreid citeerde in zijn inleiding.
Kritisch kijkt hij naar het rode continent ‘Het is een immense klus
de verloren soevereiniteit, het recht op waardigheid, te herwinnen.
Dat werpt ook andere vragen en problemen op. Het staatseigendom is te
prefereren boven de privé-overheersing van een land. Bij dat
laatste plaats je je lot in handen van buitenlandse bedrijven waarvan
je niet eens weet waar ze zijn en die van heel ver weg over je
beslissen. Maar alles naar de staat, dat klinkt heel mooi, maar wie
is die eigenaar van de staat? In wiens handen is die staat?
Staatseigendom is publiek eigendom, is dat waar? Ik heb mijn
twijfels. De staat is hier gebruikt tegen de mensen en is een soort
blinde olifant die alles op zijn weg vertrapt. Van binnenuit hebben
ze de staat ontdaan van zijn inhoud. Dus moet eerst die inhoud
herwonnen worden, en dat is een lang proces’.

———————————— 

Cees Zoon – HET RODE CONTINENT – De
nieuwe leiders van Latijns Amerika ISBN 978 90 290 7923 5 / 174
bladzijdes. Meulenhoff / De Volkskrant / 15 euro