Recensie: “Grenzen kennen en duurzaamheid”
“Genoeg is genoeg”. Het is een gezegde dat uit onze wereld is weggezuiverd, een wereld gedomineerd door een kapitalistische productiewijze. Die productiewijze drijft tot verspilling en kortzichtigheid wat de omgang met schaarse middelen betreft en drijft daarmee tot onvoorstelbare ecologische problemen.
Eerlijk geleend van de website De Vrije
“Genoeg is genoeg”, zei mijn moeder tegen ons, ruim vijftig jaar geleden, aan de keukentafel, op de derde verdieping van een etagewoning waar wij woonden, in Crooswijk (Rotterdam). Wij waren nog jongetjes. Er was voldoende, maar “genoeg is genoeg!”.
De leefstijl van “genoeg” kom ik opnieuw tegen in de bijdrage van Shanti George, in de bundel Van grenzen weten, Aanzetten tot een nieuw denken over duurzaamheid, samengesteld door K. van der Wal en B. Goudzwaard.
Shanti George is een Aziatische vrouw, opgeleid als antropoloog, onderzoekster en docente, plus moeder van een dochter. In de genoemde bundel schrijft zij over de opvoedingservaring die zij in de Europese omgeving opdeed — de laatste zestien jaar woonde zij in Nederland. Wat in haar bijdrage sterk tot uitdrukking komt, is tweeledig. Enerzijds laat ze zien hoe het besef van tevreden zijn met genoeg op het persoonlijke vlak in een opvoedingssituatie kan worden ondergebracht — dus zoals de aanbeveling leert: verbeter de wereld, begin bij je zelf.
Anderzijds geeft zij aan hoe moeilijk je het als goedwillende ouder hebt, om je kind vrij te laten blijven van de effecten van het voortdurende reclamebombardement op kinderen.
Dat bombardement heeft juist tot doel al vroeg een slavenmentaliteit te kweken met betrekking tot het opvolgen wat de reclameboodschappen beogen: consumeren! Een mens heeft toch nooit genoeg? Haar bijdrage leert me dat een gemiddeld Amerikaans kind van tien jaar over een ‘vocabulaire’ beschikt van tussen de driehonderd en vierhonderd reclamemerken! Er is dan ook jaarlijks twaalf miljard dollar aan reclame, gericht op Amerikaanse kinderen.
Er is meer in de bundel Van grenzen weten dat behartenswaardig is. Zo treft men een aantal wetenschappelijk onderbouwde betogen aan over de effecten van klimaatsverandering en over de wijze waarop we de aarde aan het uitleven zijn. In plaats van te consumeren, zouden we moeten consuminderen, ook wel ‘duurzaam consumeren’ genoemd. Je zou kunnen zeggen dat de leefstijl van genoeg is genoeg, waarover Shanti George het heeft, getild moet worden naar een bovenpersoonlijk vlak. Hier is sociaal-psychologisch inzicht voor nodig, waarbij economisch denken niet mag ontbreken. Drie specialisten in die sfeer van wetenschap breken dan ook hun hoofd over de bedoelde problematiek in de genoemde bundel, onder de titel Duurzaam consumeren, een economisch-psychologische analyse. Dit allemaal om het idee te doorbreken van meer, van vooruitgang, van groei als obsessie. De laatste uitdrukking is tevens de titel van de bijdrage van Ton Lemaire in de genoemde bundel.
Het neoliberale kapitalisme, zo geeft Lemaire aan, is bezig de hele mensheid — door de globalisering — zijn wil op te leggen. De maatstaf van zelfwaardering van de landen in deze wereld is expansie van de economie. Er moet ontwikkeling en groei te meten zijn. Deze groei-obsessie heeft zich geglobaliseerd. Daarmee heeft een destructieve groei mondiale proporties aangenomen. De anti- (of beter: anders-) globaliseringbeweging belichaamt dan het wereldwijde protest tegen het globale neoliberale kapitalisme, zo betoogt Lemaire. Dit vormt de kern van het oude denken.
Het nieuwe denken verwoordt het protest en geeft de richting aan hoe we het individueel en gezamenlijk anders moeten doen om het tij te keren. De behandeling van het vraagstuk van het nieuwe denken vormt de zwakke kant van de bundel – het is te mager voor wat wordt geboden. Overigens zijn er meer kanttekeningen met betrekking tot de bundel te maken. Ik laat dat hier voor wat het is. Want wie zich wil voeden met informatie over hoe fout het in ecologisch opzicht in deze wereld gaat en waarom dat zo is, komt goed aan zijn trekken.
K. van der Wal en B. Goudzwaard (red.), Van grenzen weten – aanzetten tot een nieuw denken over duurzaamheid, uitgeverij Damon, Budel, 2006, 230 pag.
(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Thom, De Vrije.)