Saskia Sassen in Den Haag

Foto (van andere conferentie) IXDA Global cc/flickr

De ambiance was er wel naar: in de zaal naast het Vredespaleis, gevuld met allerhande ambassadeurs, rechters en academici, maar ook studenten. Sassen hield het- nadat ze eerste door twee inleiders uitvoerig was bewierookt, tamelijk informeel. Ze begon luchtig met te vertellen dat ze ooit in Den Haag was geboren maar zich daar niets van kon herinneren omdat ze al op tweejarige leeftijd naar het buitenland vertrok. Ze vervolgde haar verhaal, dat een kruising was tussen een lezing en een college, met slides op de achtergrond die voornamelijk voor tekst en statistieken dienden.

Het eerste deel van haar lezing meanderde wat over academische of filosofische kwesties. Ze vertelde dat haar aandacht de laatste tijd meer en meer uitging naar de “rise of extractive logics” en de problemen om onderzoek te doen of de vinger te leggen in tijden van “complex systems” met “capabilities tot shift to new organising logics”. Daarbij ziet ze verschuivingen optreden die misschien vaag lijken maar in het dagelijks leven heel belangrijk zijn. Zoals bijvoorbeeld in de bankenwereld, waar de traditionele banken volgens haar “iets verkochten dat ze daadwerkelijk in bezit hadden” versus nu High Finance die wat verkoopt dat ze niet eens hebben. Ze licht dat toe aan de hand van de studieschulden van studenten in de VS. Maar ze gebruikt dat vervolgens niet, zoals iemand als Chomsky wel doet die dezelfde ontwikkelingen naar voren haalt, (bijvoorbeeld in zijn jongste interview) om de politieke strategie van ‘de heersenden’die erachter zit te duiden. Dat is tekenend voor de hele voordracht, waar veel aan bod komt en allerlei grote verschuivingen behandeld worden, maar zelden verteld wordt hoe het komt en wie er belang bij hebben.

In het tweede deel komt ze op haar eigenlijke onderwerp, namelijk de volgens haar nieuwe ‘soort’ migranten die nog niet op de kaart staan. Naast de vluchtelingen en migranten, is er een derde categorie mensen die de grens oversteekt, en wel om economische redenen. Maar dat is een categorie die niet in de gangbare theorieën over migratie past, en daarom niet gezien worden en ook voor de wet onzichtbaar zijn. Daarom pleit Sassen voor een ander soort wat wildere wetenschapsbeoefening ‘before method’ in ‘the fuzzy edges of paradigmatic knowledge’. Ook zouden we aan ’analytic tactics’ moeten doen om de gangbare waarheden onderuit te halen.

Voor wie actief is in vluchtelingenbewegingen zal het nogal als oud brood hebben geklonken, omdat daar deze zaken al jarenlang beseft worden en boven aan de agenda staan. Ook ouwe linkse bewegingen – die helaas van de spreekster geen credits kregen – hebben het natuurlijk al heel lang over imperialisme en kolonialisme en dat die ellende veroorzaken waardoor mensen gedwongen worden om te verhuizen.

Maar misschien is het wel heel goed als de notabelen in de zaal het eens uit onverdachte bron horen. Ze verklaart bijvoorbeeld dat het vaak vergeten wordt, maar opmerkelijk is dat er juist zo weinig mensen vluchten of migreren. Het is maar een zeer kleine minderheid die de sprong maakt, de meeste mensen blijven ondanks grote misère vaak thuis of in de buurt wonen. Sassen merkt op dat de oorzaken van de migratie van de derde categorie mensen vaak juist als positief te boek staan in het westen (bijvoorbeeld ontwikkeling door investeringen die tot groei van het BBP leidt). In werkelijkheid zorgt het voor onzichtbare ellende en verdrijving. Als voorbeeld noemt ze Honduras, waar lokale activisten zoals Bertha Caceres vermoord is door handlangers van ondernemers die daar een stuwdam willen bouwen. Ze wijst op het feit dat er toenemende mate alleenstaande kinderen naar de VS komen uit Midden-Amerika. Omdat beide ouders vermoord zijn. “Als oorzaak wordt dan gezien het geweld van de gangs in de stad. Maar als je iets verder zoekt, zie je dat die ouders zelf boeren waren, die van hun land werden verdreven en naar de stad trokken, dus landgrabbing en verdrijving is de werkelijke achtergrond, en natuurlijk is er daarna ook geweld”. Het tweede voorbeeld dat ze geeft is dat van de Rohingya in Myanmar. Daarvan wordt dan gesteld dat de achtergrond ‘godsdienstig’ is, en het klopt dat het een gediscrimineerde minderheid is, maar wat er werkelijk speelt is dat de militairen ze daar weg willen hebben zodat China er een zeehaven kan aanleggen. Die grond voor de haven, en vervolgens de aanpalende economische ontwikkelingszone, is veel waard en alles dat afbrandt valt de militairen toe. Wederom een goed voorbeeld volgens Sassen van ‘verkeerde duiding’ en dus een blinde vlek voor oplossingen en beleid dat een verschil zou kunnen maken.

Het derde voorbeeld van recente economische vluchtelingenstromen, is Europa en Afrika. Maar volgens Sassen is dat niet vergelijkbaar met de eerdere twee voorbeelden omdat er een ‘veel beschaafder’ beleid zou zijn. Ze gaat er daarom niet nader op in. Vreemd, ik had haar oordeel over de EU-Turkije-deal toch graag gehoord, of de lijst van meer dan 33.000 mensen die zo beschaafd in de Middellandse Zee zijn verdronken. Later na een korte ronde vragen-en-antwoorden verklaart ze nog een keer nadrukkelijk dat het allemaal niet aan ‘jullie regering’ ligt. “Your governement is excellent!”. Bizar, misschien weet ze niet dat Nederland de ferventste voorstander van Fort Europa is, en dat een groot deel van de stuwdam in Honduras waar ze het eerder over had, vanuit deze polder gefinancierd werd. Maar de geschiedenis van VOC en dergelijke zal ze toch wel kennen? In ieder geval is het precies wat de zaal vol directeuren en academici graag wil horen als afsluiter. Het ligt niet aan ons! Daarna volgt dan ook een strijkje en een drankje.

Het is te hopen dat er toch nagedacht is over wat Saskia Sassen eerder in haar toespraak stelde, en dat wel degelijk een zwaar politiek oordeel is: “Als er vluchtelingen of migranten aan de grens opduiken, of illegaal het land binnenkomen, dan wijzen ze altijd naar iets wat ze achterlaten. De reden dat ze op pad gaan, de oorzaak, en die wordt maar al te vaak gemaakt ’by CEO’s in the boardrooms and the governements’” Bovendien is het vaak geen toeval, vertelde Sassen eerder, dat mensen naar specifieke landen gaan, de veroorzaker creëert een band, er wás al een relatie, van uitbuiting en oorlogsvoering.

Website organisatie met aankondiging lezing