Strategen tussen Moskou en Taiwan
Zijn boek, “This Is Not a New World Order: Europe Rediscovers Geopolitics, from Ukraine to Taiwan”, is met zijn goede 120 bladzijden een beknopte inleiding op de immense ingewikkeldheid van geopolitiek en strategie gezien vanuit Europees actueel standpunt, dat wil zeggen met één oog op de oorlog om Oekraïne en een ander op het dreigende conflict om Taiwan, dat wil zeggen met China.
Sven Biscop (Willebroek 1976) is professor in onder meer Grand Strategy, grootmachten en Belgische buitenlandse en defensiepolitiek aan de RU Gent, en programmadirecteur Europa in de Wereld bij Egmont — de think tank van het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken.
Zijn boek, “This Is Not a New World Order: Europe Rediscovers Geopolitics, from Ukraine to Taiwan”, is met zijn goede 120 bladzijden een beknopte inleiding op de immense ingewikkeldheid van geopolitiek en strategie gezien vanuit Europees actueel standpunt, dat wil zeggen met één oog op de oorlog om Oekraïne en een ander op het dreigende conflict om Taiwan, dat wil zeggen met China.
Geopolitiek is in de mode, daarom is het zeker in de eerste helft didactische opzet van het boek, welgekomen. Als een goede leraar voor een lastige klas verklaart Biscop de termen: wat is geopoltiek, wat strategie?
Strategie gaat over het te bereiken doel, soms op langere termijn: bijvoorbeeld het winnen van een oorlog, de verkiezing van een president, hoe daar te geraken. Geopolitiek gaat over de invloed van aardrijkskunde (maar ook van geschiedenis) op de berekening van strategie. “Grand strategy” moet de staat of natie, zijn grondgebied en ziijn levenswijze beschermen. Ogenschijnlijk simpele noties, die vaak verward worden.
De implicaties en de interne logica van deze abstract klinkende begrippen komen pas uit de verf als ze konkreet uitgewerkt worden, bijvoorbeeld op de Europese Unie toegepast, en dan bijvoorbeeld met de neus op een landkaart. Het besef dat situaties niet uit de lucht komen vallen — bij voorbeeld dat de relaties tussen Rusland en Oekraiene niet van 2022 of zelfs van 2014 dateren, kan die landkaarten helpen begrijpen. Komt daarover het bestaande en constant evoluerende net van internationale allianties (zoals de Navo) en verdragen gespannen, dan begint men geopolitiek en strategisch te denken.
Grote Ongenoemde
Aan de hand van Oekraïne, Rusland en de EU, met de Navo op de achtergrond, legt Sven Biscop dit alles mooi en begrijpelijk uit. Hij neemt daarbij wel een standpunt in: dat van een coherente Europese “Grand Strategy”. Dat hij daarbij nogal automatisch de EU met “Het Westen” vereenzelvigt hoeft niet te verbazen. Het verwijst naar de Grote Ongenoemde in het boek, te weten de USA als de ware pool van macht, die Biscop, gewis om zijn boek niet te dik te maken, grotendeels onbesproken laat. Zijn standpunt terzake is dan ook, als ik het goed lees, dat de EU de kwestie Oekraïne misschien niet zo ver had moeten laten komen. Maar dat ze nu het eenmaal zo ver is niet anders kan dan Oekraïne te steunen en te beletten dat Rusland de oorlog wint. Dat impliceert natuurlijk weer een hoop dingen, inzake economie en wapenindustrie, Turkije de Navo en de Zwarte Zee en vandaar verder de eigen belangen van de EU, die de enige echte drijfveer mogen zijn voor een coherente strategie.
Helaas is de EU politiek in dit alles — geopolitiek hoe graag men het woord ook gebruikt, strategie, Navo enzovoort — niet erg coherent. Dat heeft natuurlijk zijn redenen: de EU is zelf niet coherent, heeft geen eengemaakte buitenlandse politiek en geen defensiepolitiek, en dus ook geen leger dat ergens een overtuigende indruk kan maken. Zeker is de Europese verdeeldheid en de onwil om het “vredesdividend” na de Koude Oorlog te laten schieten, en weer aan defensie en bewapening te gaan denken daarvoor ten dele de oorzaak. Even zeker is het de Amerikaanse invloed: de overtuiging beschermd te zijn door de Amerikaanse “atoomparaplu” (met daarbij de latente vraag waar die nog goed voor kan zijn), plus de VS-troepen die in Europa gelegerd zijn in het kader van de Navo.
Daarbij de stille wetenshap dat het uiteindelijk toch de Amerikanen zijn die de dienst uitmaken. Sven Biscop vermijdt dieper op het probleem van macht en invloed van de VS in Europa in te gaan — daar zijn hele bibliotheken over geschreven — maar zijn tekst heeft dat ook niet nodig: alle omstandigheden lopen samen in die richting.
Rusland en China
Rusland kan nooit deel zijn van een Europese Unie, omdat het daarvoor te groot is, te verschillend, te zwaar. Het incorporeren in een Europese veiligheidsstructuur, schrijft Biscop, is een tegenstrijdigheid in de termen.
China daarentegen, is een vraagteken. Chinese politieke bedoelingen zijn moeilijk leesbaar, dat is bekend. In tegenstelling tot Rusland grenst China niet aan de EU, en heeft de EU daar dus geen geopolitieke problemen mee. Wat het wel heeft zijn immense economische belangen. China heeft zich gedurende de Russisch-Oekraïense oorlog steevast in het midden gehouden: Rusland te vriend houdend met wie het duizenden kilometers grens gemeen heeft en onmetelijke economische belangen, zodat Rusland niet àl te zwak uit de oorlog mag komen, maar ook niet geheel met het Westen te breken — en met de EU — omwille van, opnieuw, economie. Dat is een evenwichtsoefening waar Peking sinds lang meester in is, de EU echter blijkbaar niet.
Daar komt bij dat China zijn invloed doet gelden in de rest van de wereld, en in zekere mate niet-Westerse landen opstookt om afstand te nemen van het Westen en liever Chinese hulp en het Chinese model over te nemen. China probeert niet zozeer, zegt Biscop, de bestaande wereldorde om te gooien, als ze te gebruiken om eigen macht en invloed te vergroten.
Ook daar zou de EU met enige coherentie kunnen optreden, en haar economische macht gebruiken in een positie tussen Peking en Washington D.C., in plaats van slaafs achter de Amerikanen aan te lopen, die in China totaal andere belangen te verdedigen hebben.
Je komt er niet uit: “This is not a new World Order“, titelt Sven Biscop zijn leerzame boekje. Nee dus, het is de oude Wereldordening, hoe verward, ingewikkeld en veranderlijk die is. En waarin zelfs reacties groeien — tegen het “Westen” — om de factuur voor de kolonisatie in te dienen bij de oude — grotendeels Westerse — metropolen. Een factuur waar Biscop het ook niet over heeft, maar die je hier en daar in zijn zeer leesbare tekst ziet doorschemeren. Hoe het allemaal zo gekomen is, daar heeft de strateeg minder belangstelling voor: die kijkt liever naar de resultaten, en de feiten op zijn landkaart.
Sven Biscop: This is not a new World Order, Europe Rediscovers Geopolitics, from Ukraine to Taiwan, Owl press, Gent 2024, 144 blz. 22,99 €.