Ga naar de inhoud

Voedselindustrie en supermarkten verdienen grof aan Braziliaanse soja

Grote supermarkten en voedselverwerkers verdienen grof geld aan de vernietiging van het Braziliaanse eco-systeem voor de teelt van soja.

5 min leestijd

(door Rob Bleijerveld, oorpsronkelijk verschenen bij Supermacht foto Michael Swann CC2.0/Flickr)

Volgens onderzoeksburo Profundo staan de supermarktbedrijven Albert Heijn, Jumbo en Lidl en de voedselverwerkende bedrijven ForFarmers, FrieslandCampina, VION, De Heus, Plukon, Agrifirm en Stortenboom in de top 10 van Nederlandse ondernemingen die miljoenen verdienen aan de import van Braziliaanse soja. Ze zijn daardoor in grote mate medeverantwoordelijk voor de ontbossing, bosbranden en natuurvernietiging in dat Zuidamerikaanse land.

In opdracht van Greenpeace Nederland deed Profundo onderzoek naar de import, de verwerking, het gebruik en de re-export van Braziliaanse soja in en door Nederlandse ondernemingen. Doel van het onderzoek was de schatting van de waarde en de winst die dit genereert voor belangrijke spelers in de toeleveringsketen voor voedselproducten inclusief de detailhandel.

´Stop sojagebruik in veevoer!´

Greenpeace beschouwt de groeiende teelt van sojabonen in Brazilië als een van de belangrijkste oorzaken van ontbossing. En stelt dat die ontbossing direct en indirect leidt tot grootschalige vernietiging van waardevolle ecosystemen en de uitstoot van broeikasgassen. Vanwege de aanhoudende milieu- en mensenrechtenproblemen bij de teelt van soja voor veevoer, pleit Greenpeace voor minder vlees en zuivel in de supermarktschappen.

Nederland is een belangrijke Europese importeur van soja. Een deel wordt in ons eigen land gebruikt en de rest wordt doorgevoerd naar andere Europese landen. De totale Nederlandse invoer bestond in 2018 voor 47% uit Braziliaanse soja en voor 39% uit Noordamerikaanse soja. De rest kwam uit landen als Argentinië, Paraguay en China.
Het overgrote deel van wat er aan soja wordt gebruikt in Nederland is sojaschroot (85%). Het is de belangrijke bron van hoogwaardige eiwitten in mengvoeder voor de vlees-, zuivel-en eierproductie. Het restvolume bestaat uit sojaolie (in voedsel, diervoeder, industriële processen en biodiesel) en al dan niet geplette sojabonen (diervoeder en producten voor menselijke consumptie). De helft van de hoeveelheid gebruikte sojaschroot kwam uit Brazilië en werd gebruikt voor de productie van pluimveevlees, varkensvlees en zuivel.

Toegevoegde waarde en winsten

Het onderzoek naar de gegenereerde waarde en winst door de leidende bedrijven in de hele toeleveringsketen werd bemoeilijkt door het algehele gebrek aan transparantie. Om berekeningen te kunnen uitvoeren waren de onderzoekers Barbara Kuepper en Gerard Rijk genoodzaakt zich te baseren op schattingen van sojavolumes die verwerkt en ‘ingebed’ zijn in producten. Uit hun analyse komt naar voren dat sommige sectoren veel meer profiteren dan andere.

Een groep van relatief kleine ondernemingen met relatief weinig waarde-toevoeging zijn de handelaren in landbouwproducten (3 tot 5% van de totale brutowinst), de soja-brekers en -raffinaderijen (4 tot 6%) en de eierproducenten en -verpakkers (2 tot 3%). Zij hebben te maken met veel concurrentie.

Een groep die wat meer waarde en winst kan genereren zijn de zuivelbedrijven (12%), diervoederproducenten (19%) en slachthuizen (22 tot 24% van het totaal van brutowinst). De slachthuizen profiteren van hun grote omvang en sterke exportoriëntatie.

De grootste profiteurs: de supermarkten

De ondernemingen die het meest profiteren van de totale brutowinst bij de verwerking van Braziliaanse soja in Nederland zijn de supermarktconcerns (33 tot 35%). Een kleine groep grote spelers domineert hier; hun sterke onderhandelingspositie levert hen relatief hoge marges op verse producten waarin veel soja is verwerkt (met name vlees en zuivel).
De verkoop van soja-gerelateerde producten leverde Albert Heijn in 2018 een bruto winst op van 44,3 miljoen euro. Jumbo incasseerde 24,4 miljoen, Lidl 12,4 miljoen, Plus 8,1 miljoen en AIdi 7,0 miljoen euro.

Belofte van ontbossingsvrije soja niet nagekomen

Al heel lang is bekend dat de sojateelt voor veevoer leidt tot grootschalige ontbossing en schending van mensenrechten. Ook nu branden er grote bosgebieden in Brazilië.
Ahold Delhaize en FrieslandCampina beloofden jaren geleden hun productie volledig ontbossing-vrij te hebben in 2020. Vorig jaar erkenden ze echter dat ze hun eigen doelen niet zouden gaan halen. Toch weigerden ze om daar consequenties aan te verbinden. Ze gaan door op de oude voet en schermen met keurmerken die geen garanties bieden.

Volgens Hilde Stroot, hoofd Biodiversiteit van Greenpeace Nederland, hebben de grootverdieners Albert Heijn, FrieslandCampina en ForFarmers de grootste verantwoordelijkheid om hun bijdrage aan de ontbossing en bosbranden door soja te stoppen. ¨Nog jaren aanmodderen is geen optie meer. Het is tijd voor minder vlees en zuivel in de supermarktschappen,¨ aldus Stroot.

Plantaardige alternatieven voor dierlijke eiwitten

Het overgrote deel van de soja wordt omgezet in dierlijke eiwitten (vlees, zuivel en eieren); plantaardige soja-producten voor de menselijke consumptie valt hierbij in het niet.
Greenpeace is van mening dat vervanging van soja door andere gewassen alleen zou leiden tot verschuiving van het probleem naar andere gebieden. Stroot: ¨Al dat veevoer legt een enorm beslag op land en verergert de klimaatcrisis. Alleen door minder vlees en zuivel te produceren komen we verder. Van supermarkten en toeleveranciers verwachten we daarom actie. Producten vervangen door plantaardige opties, en al helemaal geen kiloknallers meer¨.

Bestrijding klimaatcrisis

De Amazone en andere Braziliaanse natuurgebieden zijn cruciale elementen om de klimaat- en biodiversiteitscrisis te kunnen oplossen. Maar de  dreigende verandering van het tropische regenwoud in een droog savannebos betekent een kantelpunt met verstrekkende gevolgen voor het wereldwijde klimaat. Greepeace stelt dat het is tijd is voor urgente actie door bedrijven en overheden om dat te voorkomen.

Europese Bossenwet

Naast de eis van minder vlees- en zuivel-productoe willen milieuorganisaties waaronder Greenpeace dat er een een effectieve en solide Europese Bossenwet wordt aangenomen. Die wet zou bedrijven verplichten om hun ketens op te schonen zodat er geen producten meer op de Europese markt komen waarvoor bos is verdwenen en waarvoor mensenrechten zijn geschonden. Het Europees Parlement is ook voor die wetgeving en het wachten is nu op actie door de Europese Commissie.

Het onderzoeksrapport van Profundo is getiteld ¨Who’s profiting from Brazilian soy? An analysis of the Dutch soy supply chain¨

Meer lezen over soja en supermarkten op Supermacht: https://www.supermacht.nl/?s=soja

Bronnen:
– ¨Onderzoek: Albert Heijn verdient circa 40 miljoen per jaar aan dubieuze soja uit Brazilië,¨ Greenpeace Nederland, 25 oktober 2020.
– ¨Who’s profiting from Brazilian soy? An analysis of the Dutch soy supply chain,¨ Profundo, 21 oktober 2020.