Waar Links faalt, groeit rechts

(Door Hans Boot, oorspronkelijk verschenen op solidariteit.nl foto extreemrechtse jongeren in Frankrijk van joop.nl)

Er zijn tegenbewegingen, met name gericht tegen de milieuverloedering – vaak aangeduid als ‘het klimaat’ – en in mindere mate tegen sociale ongelijkheid, vernedering van vluchtelingen en ‘nieuwe’ migranten. Maar neem bijvoorbeeld de mediareclame, het ondernemerschap slaat daar de klok en vormt de menselijke maat. De consument wordt niet gevrijwaard, maar zelfs het buikje van de jonge ondernemer wordt, naast bijvoorbeeld het zittend vergaderen, ouderwets genoemd en een slecht voorbeeld voor ‘de medewerkers’.

Politieke betweters

Het boek Op safari naar Armoeland van de Schotse schrijver Darren McGarvey wordt in Groot-Brittannië een schokgolf genoemd, door de indringende beschrijving van zijn jeugd in een gezin en een buurt vol armoede, verwaarlozing en verslaving. Uiteindelijk wint hij het overlevingsgevecht in een wereld van geweld, seksueel misbruik, junkfood en halfbakken onderwijs. Daarin krijgt hij te maken met de professionele hulpverlening die hem soms overeind houdt en de weg wijst, maar hem vooral leert hoe het niet moet. Hij spreekt van de ‘armoede-industrie’ die een project produceert en de armen bijschoolt in de ‘moderne cultuur’.

Terwijl hij zich tijdens het vallen en opstaan steeds als socialist beschouwt, is zijn ervaring dat de welzijnsdeskundigen tot de links progressieve middenklasse behoren een ontluistering. De vrienden van de armen blijken politieke betweters die het systeem bestrijden, maar geen oog en oor hebben voor de behoeften van de mensen die concreet aan dat systeem lijden. Dat biedt nieuwe kansen aan rechtse figuren die veel minder scrupules hebben (…). Met dit citaat verlaten we in dank McGarvey om terug te keren bij de eerder gestelde vraag of Links ruimte biedt aan rechts.

Links heeft geen succesverhaal

Een antwoord op die vraag begint vaak met verwijzingen naar de ongrijpbare globalisering en de fnuikende privatisering van voorheen overheidstaken die zowel tot bijvoorbeeld een verschraling van de gezondheidszorg als een versplinterende individualisering leidt. Of wordt verwezen naar de normalisering van de arbeidsstress en de sussende compensatie voor de bevoorrechten, al of niet in de Amsterdamse Zuidas, die de coke niet schuwen Of naar het onbesproken gelijk van de talloze deskundigen en hun notastromen. Of naar de ideologische kracht van de oncontroleerbare feitenvervalsing en de vervlakking van de ‘oude’ media, daarin gesteund door de zogenaamde sociale. Een opsomming die uit te breiden is en vaak eindigt met de verzuchting ‘de verdeeldheid van links is tragisch’.

Inmiddels raken de kasten en schermen vol. Maar ze bieden geen verklaringen, wel een ergerlijke reeks successen van rechts die Links al analyserend niet weet tegen te houden. Maar de heerschappij van rechts is niet vanzelfsprekend. Kapitaal, macht, repressie en de steeds vernieuwde verlokkingen die het dagelijks leven van velen – en dus ook van Links – overspoelen. En niet te vergeten de rechtvaardiging van het geluk van de één (minderheid) als persoonlijke verdienste en de ellende van de ander (meerderheid) als persoonlijk falen. En dat falen gaat al snel over in beschuldigingen van de kwetsbaren en de ontkenning dat armoede meer is dan geldgebrek, McDonald’s leeft immers van de armen en toont steeds weer aan dat obesitas geen erfelijk aandoening is. De verslaving aan carrière verdient lof, emotie eten is dom.

Links stelt daar geen succesverhaal tegenover. Wie dat betreurt, zal het zich aantrekken. En dan komen we meestal uit op: samenwerking en gezamenlijk optreden binnen en buiten het parlement, inclusief vakbonden en sociale bewegingen. Onregelmatig en incidenteel gebeurt dat, zij het dat de verscheidenheid het nogal eens verliest van de historische ballast die Links uiteendrijft, zowel de parlementaire als de radicale/revolutionaire vleugel. Allemaal terecht, maar zijn we er dan uit? Nee, en dan blijft een gissende poging over.

Verloren geloofwaardigheid

Links is zijn oorsprong kwijt of wat milder gezegd: Links verliest steeds meer aan oorspronkelijkheid. De kracht lag ooit in de organisatie van een beweging tegen het heersende maatschappelijk systeem in zijn totaliteit van economie, politiek, cultuur, ideologie en menselijke verhoudingen. In de loop van de linkse geschiedenis is deze tegenbeweging in kracht afgenomen door zich te spiegelen aan de tegenstander, samengebald als ‘rechts’, het ondernemerdom in al zijn kenmerken. Een ontwikkeling die ten koste is gegaan van onder meer de interne democratie, externe openheid en algehele vrijheid van informatie en kritiek. De toegankelijkheid, herkenbaarheid en onverzettelijkheid maakten plaats voor de drang tot erkenning en dat is uiteindelijk burgerlijke erkenning en deelname aan de macht zonder over het laatste woord te beschikken. Kortom: ‘ingroei’. Met als prijs verantwoordelijkheid nemen voor standpunten en gebeurtenissen die niet overeenkomen met de bestaansgrond van Links. Met als motto ‘een beetje gelijk is ook gelijk’.

Juist de rechtvaardiging van toegevingen en compromissen is de bron van het verlies aan geloofwaardigheid. Dat voortdurend aan de orde stellen, is een principiële taak van radicaal/revolutionair Links. Daarin kan tegelijkertijd de vraag opgenomen worden in hoeverre het gewicht van de eerder genoemde ‘historische ballast’ het dragen nog waard is.

De ijzeren logica van ‘strijd loont’ is onder de voorwaarden gesteld van overleg, onderhandeling, compromis en coalitie, voorzien van de gebruikelijke rituelen en de gesloten vensters die af en toe op een kier worden gezet. De betrokken toeschouwers komen na de wedstrijd aan bod. Is de bureaucratische machinerie vastgelopen, verliezen de onderhandelaars (tijdelijk) hun status, maar zelden of nooit hun privileges.

Concluderend is er een schrale troost. Links is weliswaar niet verantwoordelijk voor de rechtse groei, maar heeft helaas gefaald in de bestrijding ervan.