welvaartsstaat

Dit is het kabinet van de arrogante incompetentie. Dit is het kabinet van de zakelijke hardvochtigheid. Dis is het kabinet van lieden die doden met formulieren als wapen en zelfgekozen geheugenverlies als alibi. Dit is een kabinet van gangsters.

Voor van de aanvaarding van de staat zijn er in de loop van vele eeuwen allerlei legitimerende verhalen ontwikkeld en opgediend. Ooit zouden ‘we’ (ja, wie?) bijvoorbeeld hebben afgesproken dat we ‘ons’ zouden onderwerpen aan de wil van een soeverein (sociale contractstheorie, Hobbes). Wel, van dat verhaal blijft geen spaan heel. Dat werd honderd jaar geleden al duidelijk gemaakt door een Duitse geleerde, Franz Oppenheimer (1864-1943) in zijn boek Der Staat (1907).

Soms wordt er gedaan alsof woningnood iets van de laatste jaren is, maar dat is niet waar. De woningnood is al veel eerder begonnen, lang geleden.

Beppe Grillo, de stichter van de nu regerende Italiaanse Vijfsterrenbeweging, vindt dat het beheer van bruggen en wegen weer een zaak van de staat moet worden. Met de instorting van de Morandi-viaduct in Genua is in Italië en elders de discussie losgebarsten over de privatiseringen van de infrastructuur: in hoeverre zijn die te rijmen met het algemeen belang?

We weten dat de Franse president Macron voor politiek heeft gekozen toen zijn literaire ambities mislukten. Toch kan hij nog steeds niet weerstaan aan af en toe een optreden in het Elysée en struikelt hij geenszins over zijn bloemrijke lyrisch-liberale verwoordingen. ‘We hoeven toch niet de vestaalse maagden van de sociale uitkeringen te zijn’, of ‘waarom zouden we in beate bewondering voor de totems staan’, en nog: ‘er gaat zo waanzinnig veel poen naar armoedebeleid, en toch zijn er nog armen’. Het sociaal beleid, het is de nieuwe pispaal geworden van deze president die tijdens zijn verkiezingscampagne nochtans beweerde rechts en tegelijk ook links te zijn. Niet dus.

Wel, voor wie het nog niet heeft gemerkt: het denken over sociaal beleid is vandaag volledig in handen van de economie, om niet te zeggen van neoliberalen en van conservatief rechts.

Ruim tien jaar geleden besprak ik het boek over de uitzonderingsstaat van de Italiaanse filosoof en maatschappijcriticus Giorgio Agamben, getiteld Etat d’exception (uit het Italiaans vertaald in het Frans, 2003). Die bespreking is opgenomen in het tijdschrift Rechtsfilosofie & Rechtstheorie (2004/2, p. 225-228). De uitzonderingsstaat is nu heel dichtbij: in Frankrijk. En in Nederland wordt steeds meer privacyvijandige, antirechtstatelijke wetgeving geproduceerd, een salamitactiek: de optelsom van al die regelgeving zou wel eens de permanente uitzonderingsstaat kunnen opleveren. Gelet op wat zich in Frankrijk voordoet, moest ik terug denken aan het boek van Agamben. Om de achtergronden van een deel van onze hedendaagse werkelijkheid te begrijpen, is zijn betoog nog steeds het lezen waard.

De VARA-film ‘De Onrendabelen’ gaat over een groeiende groep mensen, die niet kan niet voldoen aan de steeds strengere eisen in de prestatiemaatschappij. ´De Onrendabelen´ is vrijdag 20 november 2009 om 20.15 uur te zien op Nederland 2.