marxisme

Een eeuw na de Russische Revolutie is in Nederland het aantal ondernemers groeiende. Begin dit jaar naar zo'n 1,85 miljoen, 3 procent meer dan een jaar eerder, 60 procent meer dan tien jaar geleden; ruim 20 procent van de beroepsbevolking. Maar daar blijft het niet bij. In een mondiaal vergelijkend onderzoek naar de houding ten opzichte van het ondernemerschap behoren Nederlanders tot de top, meer dan 70 procent is ronduit positief. (gegevens Centraal Bureau voor de Statistiek).

Johannes Agnoli (1925-2003) en Subversie: Voorbereiding Emancipatorische Omwenteling

Binnen de tijdspanne van een jaar twee films uitbrengen is straffe kost. Zeker wanneer het gaat om portretten van intellectuele figuren die de filmmaker én de wereld inspireerden. Raoul Peck realiseerde met een documentaire over de zwarte schrijver en activist James Baldwin ('I Am Not Your Negro') en een speelfilm over de Duitse denker en revolutionair Karl Marx ('Le Jeune Karl Marx') twee 'onmogelijke' projecten. “Zulke verhalen geraken moeilijk verteld omdat Hollywood ons in een wurggreep houdt,” stelt de Haïtiaanse cineast.

In NRC-Handelsblad van 22 september jl werd Karl Marx op een ongekend rancuneuze manier afgewerkt. Als kapstok werd daarvoor de recensie gebruikt van een recent verschenen biografie, die kennelijk even denigrerend is. Er kon enkel woord van waardering af voor de oude revolutionaire denker, wat een ware prestatie is want tot dusver hadden zelfs zijn mees fervente critici tenminste kunnen erkennen dat hij baanbrekende nieuwe inzichten in de economie had geproduceerd. Wouter Holvast schreef een beleefde reactie en stuurde die in voor de rubriek ingezonden brieven van de krant. Maar die werd - het verbaast inmiddels al niet meer - niet geplaatst. Daarom hieronder te lezen.

Het «populistisch moment» is een concept dat naar voor geschoven wordt door filosofe Chantal Mouffe. Volgens Mouffe hebben de globalisering, de hegemonie van het financieel kapitaal en de integratie van de sociaaldemocratie in het neoliberaal beleid, geleid tot een «post-democratie». Het principe van het soevereine volk is een holle formule geworden: er is geen soevereiniteit meer, dus ook geen debat meer tussen links en rechts. De verdediging van de belangen van de financiele oligarchie wordt waargenomen door een kaste die de politieke problemen herleidt tot technische problemen, waarover experten beslissen.

Zoals doorgaans het geval is met de ideeën van het alt-right vulgarisme is ook het zogenaamde “cultuurmarxisme” een uitvinding die ervoor bedoeld lijkt te zijn de schuld voor alle maatschappelijke problemen bij een helder omschreven doelgroep te leggen. Zo maak je later, als de mars door instituties met goed gevolg is afgelegd, gemakkelijker korte metten met ze. En, zoals ook wel vaker, zijn de bronnen van het gedachtegoed ook weer van duistere origine en in directe verbinding met de contouren van de fascistische ideologie.

In de jaren 1960 en 1970 doken er nieuwe of hernieuwde strijdthema’s op in verband met ecologie en antikernenergie, vrouwenrechten en homorechten, antimilitarisme en antiracisme. Men sprak over nieuwe sociale bewegingen. Verstarde marxistische groeperingen noemden het deelbewegingen of secundaire strijd. Want volgens hen moest de zgn. arbeidersbeweging centraal staan. In 1973 maakte Castoriadis de volgende balans op van die beruchte arbeidersbeweging. – Eén voorbehoud: terwijl Castoriadis het marxisme met alle zonden van Israël lijkt op te zadelen, heb ik meer sympathie voor de houding van Murray Bookchin, die de meest vruchtbare elementen uit de anarchistische en de marxistische traditie wil samenbrengen en verder ontwikkelen. (jl)

De studie economie in Rotterdam (Erasmus Universiteit), evenals elders, behandelde voornamelijk neoklassieke concepten en modellen. Daar is tot op heden niet veel verandering in gekomen, zo neem ik op gezag van Irene van Staveren aan. Zij is sinds 2010 hoogleraar Pluralistische ontwikkelingseconomie aan het International Institute of Social Studies (ISS).

Cuyvers, hoogleraar internationale economie te Antwerpen heeft een nieuw boek geschreven. Cuyvers is als jong econoom afgestudeerd bij Joan Robinson in Cambridge in de jaren 70 op de marxistische wortels in het denken van Joan Robinson. Robinson een oud-leerling van Keynes heeft in haar geschriften veel te zeggen over de crisistendensen van het moderne kapitalisme en was daarbij sterk beïnvloed door de Poolse Marxistische econoom Michael Kalecki, beide werden grondleggers van het Post-keynesianisme.

Ter gelegenheid van het bezoek aan Nederland van Noam Chomsky wordt veel van de literatuur van of over hem naar voren gehaald. Er blijkt veel vertaald te zijn, ook van recente herkomst, dat vaak geen grote bekendheid heeft gekregen en in soms marginale hoekjes van het internet weggestopt is. Hierbij, ter aanvulling van wat al op de speciale Chomsky-in-Nederland-site (http://www.chomsky.nl/) is verschenen, weer enkele juweeltjes.

Een boekje met voor menigeen eye-opende, verfrissende inzichten. Een must in een tijd waarvan Herman Wijffels zegt: Wij hebben niet genoeg aan een tijdperk van veranderingen. Nodig is een verandering van tijdperk.Het boek bestaat uit een onlangs in Utrecht gehouden Karl Marx-lezing, alsof het een vast terugkomend evenement zou zijn, aangevuld met bijlagen over ecologie, economie en oplossingen. Deze bijlagen bestaan uit aaneengeregen fragmenten van eerdere artikelen en recensies van de schrijver die zichzelf niet een echte Marxist vindt maar meer een raden-democraat.  

De eminente anarchistische historicus Howard Zinn (wikipedia) is afgelopen nacht overleden.

De economische crisis heeft links onverwacht voor problemen gesteld. Want nadat de ideologische veren alom (maar vooral in Nederland) zijn afgeschud, zit links zonder echt verhaal over de economie zelf en hoe we die rechtvaardiger moeten inrichten. Hoe zit dat in het altijd politieker denkende Duitsland? Op de site www.links-netz.de schrijven een aantal geleerde dames en heren (overwegend gelieerd aan de Universiteit van Frankfurt am Main) vanuit een ‘klassiek’ links perspectief. Sociaal-democratisch maar kritisch en progressief. Zelf noemen ze het ‘radicaal reformisme’, dus tussen reform en revolution in.

Een analyse vanuit meer marxistische invalshoek van de heterogene 'beweging' die zich tegen de neoliberale globalisering verzet. Is een synthese mogelijke?