Bookchin

Het municipalisme is een ruwe, herontdekte diamant van de politieke theorie. Roger Jacobs bestudeert hem aan verschillende kanten. Hij probeert de municipalistische verschijningsvormen die hij om zich heen ziet groeien onder te brengen in een soort van typologie die hij zelf zeer onvolledig noemt, maar die toch zeer belangrijk is omdat het bij mijn weten een van de eerste theoretische pogingen is om lijnen te trekken in het zeer verscheiden landschap van het nieuwe municipalisme dat op dit ogenblik in volle ontwikkeling is. Een aanrader.

Uitputting van de grondstoffen, uitroeiing van de soorten, klimaatopwarming: de natuur is in crisis. In een dergelijke context roept Murray Bookchin, Amerikaans pionier van de sociale ecologie, op tot een mondiale verandering: aan de overheersing van de mens over de natuur kan pas een einde komen als er ook een einde komt aan de overheersing van de mens over de mens.

Zowat overal in Frankrijk werpen zich ‘burgerlijsten’ in de campagne van de gemeenteraadsverkiezingen van maart, waarbij ze zich laten inspireren door een politieke traditie die de maatschappij ‘van onderop’, vanaf het lokale niveau wil veranderen.

Een echte brug tussen anti-autoritaire strijd tegen systemen van onderdrukking en systemische ecologie. Sociale ecologie, theoretisch ontwikkeld door Murray Bookchin, is een solide politiek instrument dat uitgaat van de veronderstelling dat al onze ecologische problemen eigenlijk voortkomen uit onze sociale problemen. De sociale ecologie biedt dus een analysekader dat rekening houdt met onderdrukkingssystemen en een concreet voorstel voor een sociaal model: het libertair communalisme.

Een van de elementen van een libertaire maatschappij wordt uitgemaakt door het municipalisme. Daarmee wordt nadrukkelijk verwezen naar de gemeente als sociale en politieke structuur voor basisdemocratie en waarvoor ook wel de term communalisme wordt gebruikt. De laatste jaren wordt voor het denken hierover regelmatig gewezen op de Amerikaanse anarchist Murray Bookchin (1921-2006). Hij is echter niet de enige die zich met dit instituut heeft ingelaten.

 In 2018 verscheen een Engelstalig boek onder de titel Make Rojava green again (Maak Rojava weer groen) met een voorwoord van Debbie Bookchin en illustraties van Matt Bonner. Het boek speelt in op de activiteiten van de Internationale commune van Rojava. Daarop volgde een Franse editie in 2019 door het Atelier de création libertaire (Lyon). De Franse libertaire jurist Pierre Bance, die zich al langer met de problematiek in Rojava bezighoudt, bespreekt de bovengenoemde tekst in het licht van het bestaan van de Internationale commune.

Twee dagen na de verplettering van de Parijse Commune schreef Karl Marx een grondige analyse – het beroemde Adres – uit naam van de Algemene Raad van de Internationale Arbeiders Associatie en dat sindsdien gepubliceerd is onder de titel De Burgeroorlog in Frankrijk. Het is een tekst dat aan de basis ligt van het gemeentelijk zelfbeheer en dat nog steeds municipalistische bewegingen kan inspireren.

Op 14 april vindt op de alternatieve boekenbeurs in Gent de voorstelling plaats van ‘Sociale ecologie en politiek’ van Murray Bookchin. Naar aanleiding daarvan brengen we twee artikelen van de Britse politicoloog Andy Price. Nadat Bookchin gedurende tientallen jaren van onderzoek en activisme op het terrein van het anarchisme actief geweest was, zou hij zich in zijn laatste theoretisch geschrift, ‘The communalist project’ (2002), niet langer op het anarchisme beroepen. ‘Vele jaren geleden,’ zo vertelt Bookchin ons hier, ‘trachtte ik een onderscheid te maken tussen “sociaal-anarchisme” en “lifestyle-anarchisme”.’ Maar deze poging om anarchisme onder de noemer ‘sociaal-anarchisme’ onder te brengen was ‘grotendeels gedoemd te mislukken’. Bijgevolg opteerde hij voor de term communalisme, ‘dat de meest bruikbare elementen uit de anarchistische en de marxistische traditie samenbrengt en verder ontwikkelt’.

Op 14 april vindt op de alternatieve boekenbeurs in Gent de voorstelling plaats van ‘Sociale ecologie en politiek’ van Murray Bookchin. Naar aanleiding daarvan brengen we twee artikelen van de Britse politicoloog Andy Price. De centrale stelling van Bookchins sociale ecologie schuilt in de overtuiging dat we enkel de wereld kunnen redden via een radicale maatschappelijke verandering. De vernietiging van de natuurlijke wereld door de mens, zo stelt hij, is een gevolg van de overheersing van de mens door de mens, en enkel door een eind te maken aan elke hiërarchische verhouding – man over vrouw, oudere over jongere, rijke over arme – kunnen we de globale ecologische crisis oplossen.

Op vrijdag 23 maart 2018 is de presentatie van Murray Bookchin's Sociale Ecologie en Politiek in het Fort van Sjakoo in Amsterdam.

Het is zonder meer de grote verdienste van de samenstellers van ‘Sociale ecologie en politiek’ dat zij via Murray Bookchin een link hebben gelegd tussen het anarchistisch gedachtegoed uit de 19de-eeuw en de renouveau ervan in het begin van deze 21ste eeuw. Bovendien is een figuur als Murray Bookchin iemand die de broodnodige link legt tussen (radicaal) groen en (libertair) rood en daaruit kan een beweging die op zoek is naar een nieuwe grammatica voor links alleen maar zijn voordeel doen.

In de bespreking die Johny Lenaerts van het boek van Milton Kotler, Neighborhood Government (1969) onlangs op deze site verzorgde, wees hij op de aanbeveling van dat boek door de Duits-Amerikaanse filosofe en politieke denker Hannah Arendt (1906-1975). Ook de Amerikaanse anarchist, schrijver, maatschappijcriticus Paul Goodman (1911-1972) had als verwijzing kunnen dienen. Hij beveelt eveneens in een tekst van hem het boek van Kotler aan als een goede herformulering van een van de ideeën van traditioneel Jeffersonisme [Thomas Jefferson, 1743-1826] in de huidige stedelijke omstandigheden.

De sociale revoltes van de afgelopen jaren van Cairo over Athene en New York tot Istanbul, alsook de toenemende strijd voor woningen en vrijruimtes, hebben wereldwijd – opnieuw – de roep naar Het Recht Op De Stad doen weerklinken. Daarbij wordt dikwijls expliciet verwezen naar de Franse marxist, stadsonderzoeker en filosoof Henri Lefebvre, die aan de vooravond van de revolte van mei 68 onder de titel ‘Le droit à la ville’ een opmerkelijk essay gepubliceerd had. Wat kan zijn werk in de huidige tijd nog betekenen?

Sinds Abdullah Öcalan, de leider van de Koerdische Arbeiderspartij (PKK), opgesloten zit in de gevangenis op het Turkse eiland Imrali, nam hij geleidelijk aan afstand van het marxisme-leninisme. Hij bekeerde zich tot het libertair-socialistische project van het 'communalisme' onder invloed van denker, schrijver en activist Murray Bookchin. De Koerden in Turkije en Syrië pogen de libertaire ideeën in de praktijk om te zetten.