Ga naar de inhoud

De Zapatistas en de strijd om wetenschap te dekoloniseren

Barsten in de muur van het kapitalisme: de Zapatistas en de strijd om wetenschap te dekoloniseren. Voor de tweede keer hebben de Zapatistas internationale wetenschappers uitgenodigd om samen met hen na te denken hoe wetenschap in dienst zou kunnen staan van de mensheid en hun bevrijding. Een verslag van vier dagen intensieve uitwisseling in Chiapas, Mexico.

8 min leestijd

Foto’s en tekst David Meek, oorspronkelijk verschenen op Toward Freedom en met instemming van auteur en website vertaald, bij de Engelstalige originele versie zijn nog veel meer mooie foto’s te zien) (Over de eerste bijeenkomst een jaar geleden verscheen ook een verslag op globalinfo.nl en wel hier)

Barsten in de muur van het kapitalisme: de Zapatistas en de strijd om wetenschap te dekoloniseren

Onder afbeeldingen van de Mexicaanse revolutionair Emiliano Zapata en een veelhoofdige hydra die de mensheid opeet, zitten twee groepen. Rechts, tegenover een podium, zitten ongeveer 200 afgevaardigden van het Zapatista Nationale Bevrijdingsleger (EZLN), gezeten als een homogeen blok. Ze dragen zwarte bivakmutsen en maken verwoed aantekeningen. Links zitten 300 wetenschappers en waarnemers van over de hele wereld.

Met een klein paars lintje op haar muts genaaid, neemt Julía, een Zapatista-afgevaardigde van Oventic, Chiapas, de microfoon: “De rivieren drogen uit, we weten dat de mensen voordien een manier hadden om gewassen te planten, maar nu regent het niet meer zoals we gewend waren. Er zijn nu epidemieën die niet gebruikelijk waren, zoals kanker en diabetes … “

Julía is ondubbelzinnig over de verbanden tussen wetenschap en kapitalisme in het bestendigen van deze crisis. “Medicijnen creëren gewoon afhankelijkheid van de farmaceutische industrie”, vertelt ze. Maar Julía is ook duidelijk dat de wetenschap kan functioneren als een middel om verzet te bieden, als ze vanuit de basis wordt heroverwogen: “Broeder en zuster-wetenschappers, we vragen je, waarom gebeurt dit allemaal? En wie is verantwoordelijk? We zijn gekomen om je te horen en deze kennis naar de mensen, naar onze mensen te brengen. “

Gedurende vier dagen, van 27 tot en met 30 december 2017, vond de tweede aflevering plaats van ConCiencias, een conferentie die een dialoog opleverde tussen de Zapatista’s en vooraanstaande linkse wetenschappers overal uit de wereld. De conferentie vond plaats in CIDECI-Universidad de la Tierra, gelegen aan de rand van San Cristobal de Las Casas – een stad in Chiapas die al lang verband houdt met de strijd van de Zapatistas.

Hoewel het misschien maar zijdelings van belang lijkt, is de strijd om kennis te dekoloniseren een essentieel onderdeel van het bredere project van de Zapatista’s van verzet tegen volkerenmoord op inheemsen, neoliberaal kapitalisme en politieke repressie.

Las ConCiencias, de titel van de conferentie, brengt de Spaanse woorden voor wetenschap en bewustzijn samen. De naam geeft het dubbele doel van de conferentie aan. Ten eerste organiseerden Zapatistas de bijeenkomst voor een kritisch onderzoek naar de wetenschap die van oudsher een sociaal streven was, grotendeels verstoken van het bewustzijn, een project ten dienste van het kapitaal, om te streven naar marginalisatie van inheemse volken over de hele wereld. Ten tweede is de conferentie een ruimte voor dialoog om het tegen de hegemonie gerichte potentieel van de wetenschap te onderzoeken; hoe kan zijn macht worden aangewend om de scheuren in de muur van het kapitalisme te identificeren en uit te breiden, wat leidt tot de ontbinding ervan en de herrijzende soevereiniteit van inheemse volkeren.

Het nationale Zapatista bevrijdingsleger nodigde 50 wetenschappers uit Europa, Noord-Amerika en Latijns-Amerika uit om resultaten van hun onderzoek te presenteren en inzicht te bieden in hoe wetenschap opnieuw kan worden opgezet, zoals de Zapatistas zeggen, “van onder en links af”. Met expertise in onderwerpen variërend van geofysica, tot optica, tot filosofie en agroecologie, gingen de wetenschappers in op de twee centrale vragen van de Zapatista’s. Ten eerste, hoe kan de wetenschap helpen bij de voorbereiding op de huidige en komende storm? Ten tweede, hoe de wetenschap opnieuw kan worden ontworpen als een middel voor verzet dat de barsten in de muur van het kapitalisme en en zijn veelhoofdige hydra kan helpen vergroten.

Deze twee leidende vragen omringen de her-verbeelding van de wetenschap – weg van een onderneming die verweven is met de productie van kapitaal – en naar een systeem van kennisproductie die gehumaniseerd is, die een transformerend sociaal doel heeft. La tormenta (de storm) komt eraan. Voor veel kleinschalige boeren is die er al. Deze storm gaat niet alleen simpelweg over de toenemende invloed van klimaatverandering, maar eerder de sociale, ecologische, economische en politieke tegenstellingen en crises die samenhangen met wat basisbewegingen “klimaatchaos” noemen.

Hoe kan de wetenschap functioneren als een methode om barsten te creëren in ‘de muur’ (el muro) van het kapitalisme? Hoe kan de wetenschap deze kloven vergroten, ondergraven wat hegemonisch is en alternatieve visies op de wereld laten ontkiemen?

Julía en vele andere Zapatista-afgevaardigden vroegen de verzamelde wetenschappers: “We hebben jullie nodig om met anderen te praten over opstandigheid, en om te organiseren waar je bent, in je buurt, in je onderzoekscentrum, op je universiteit.”Image6 1024x683

(Dr. Salvatore Engel di Mauro (SUNY New Paltz) bespreekt het dekoloniseren van kennis. Photo credit: David Meek)

Meer dan een conferentie, is ConCiencias is een oproep aan wetenschappers om te organiseren, om nieuwe organisatiesystemen te creëren voor het ondersteunen van basisbewegingen. Julía smeekte de wetenschappers: “Wissel geen waarheid in voor leugens, en vooral niet voor geld. Dit is wat jullie goede wetenschappers maakt. We weten dat je geweldig bent, maar wij Zapatistas vragen jullie om nog beter te zijn door in collectieven te werken. Onderzoek wetenschappelijk, zoek uit wie verantwoordelijk is voor de problemen die we hebben. Wie zijn de echte schuldigen? Wees degenen die met waarheid spreken, en niet om een model te krijgen. Wees eerlijk. Dit kan gevolgen hebben als vernedering en bedreigingen, maar daarom hoef je het nog niet op te geven. Broeder en zuster-wetenschappers, het is tijd om wakker te zijn, waakzaam, om de liefde voor onze strijd niet te verliezen. We moeten elke dag werken om een collectieve toekomst te bouwen. “

Na deze openingsverklaringen gingen de afgevaardigden van vijf Zapatista caracoles (soort autonome gemeentes, vert.) in op de onderlinge verbanden tussen uitbuiting, marginalisatie, vernedering, uitzetting en moord en hun gezamenlijke verlangen en passie voor studie. De eerste dag omvatte gesprekken over ecologie, agro-ecologie, geneeskunde, fysica en geofysica, klimaatverandering en onderwijs.

In de avond presenteerde Subcomandante Insurgente Galeano een tekst met de titel “Het Hangt er van af.” Beginnend met een argument dat zijn verhaal geen betrekking zou hebben op kwesties van wetenschap, kunst of politiek, ontrafelde Galeano de relaties tussen de structurele oorzaken van femicide en het politieke geweld van de Mexicaanse staat zoals belichaamd door het bloedbad van Acteal in Chiapas in 1997.

De tweede dag kwamen wetenschappers en Zapatistas weer bijeen om de analyse van hoe de wetenschap kan ingrijpen in de context van de crisis van het kapitalisme verder te verdiepen. Centrale thema’s in de presentatie waren technologie, genetica, bijenteelt en wiskunde. Die avond is Subcomandante Galeano teruggekomen om een analyse voor te leggen getiteld “Trump, Ockham’s Razor, Schrödinger’s Cat, and the Black Cat”, waarin hij een pleidooi hield om kapitalisme te onderzoeken als een systematische reeks misdaden.

Op de derde dag waren vragen rond kritische pedagogiek, de cellulaire constitutie van mensen, voedselsoevereiniteit, astronomie en spectroscopie belangrijke thema’s. Wetenschappers gingen bezig met kritische zelfreflectie en voerden discussie over hoe hoe het wetenschappelijk werk te coördineren als een vorm van sociale mobilisatie.

Image4 1024x683

(Dr. John Vandermeer (University of Michigan) bespreekt de mogelijkheden van agroecologie om een wetenschapt te zijn van verzet tegen kapitaal. Photo credit: David Meek)

Aan het eind van de derde en laatste dag kwamen tientallen Zapatista-vrouwen aan de voorkant van het auditorium het podium op. In de naam van de Clandestiene Revolutionaire Inheemse Commissie – Algemeen Commando van het Zapatista Leger van Nationale Bevrijding, zijn ze op het thema van internationale solidariteit in ConCiencias om uit te nodigen in de “Eerste Internationale Politieke, Artistieke, Sportieve en Culturele ontmoeting voor vrouwen in de strijd “, gehouden van 8 tot en met 10 maart 2018 in de Zapatista Caracol van Morelia in Chiapas, Mexico. Mannen zijn alleen welkom als ze een vrouwelijke activist begeleiden en zullen tijdens de bijeenkomst betrokken worden bij solidariteitswerk.

Tijdens de conferentie was er een belangrijke focus op het belang van dekolonisatie van de wetenschap. Kennis wordt niet geproduceerd in een of andere etherische ruimte. Het is eerder een politiek proces dat plaatsvindt in ruimtes die doordrongen zijn van macht. De wetenschap is lange tijd een kolonisatiekracht geweest, die heeft bijgedragen aan de opbouw van ‘el muro de capital’ (de muur van het kapitaal).

De Zapatistas eisen dat de wetenschap door zowel wetenschappers als de basisbeweging wordt heroverwogen als een techniek van verzet. Het dekoloniseren van wetenschap vereist dat wetenschappers hun eigen gemeenschappen organiseren en deconstrueren hoe hun eigen onderzoeksmethoden en epistemologieën zijn gebruikt als hulpmiddelen voor kolonialisme en neokolonialisme. Zo’n proces van dekolonisatie vereist ook dat wetenschappers betrokken bondgenoten worden, samenzweerders en medeplichtigen die methodologische en theoretische inzichten kunnen delen met basisbewegingen over hoe een nieuwe visie op wetenschap op te bouwen binnen de barsten in de muur van het kapitaal.

David Meek is assistent-professor bij de afdeling Antropologie aan de Universiteit van Alabama, Tuscaloosa, AL. Zijn onderzoek richt zich op de kennispolitiek in grassroots sociale bewegingen en kritische vormen van duurzaam landbouwonderwijs over de hele wereld.